نویسنده : دکتر حامد قادر مرزی – نماینده اسبق دهگلان و قروه در مجلس شورای اسلامی
تاريخچه پيدايش روز جهاني زبان مادري به حركتهاي دانشجويان دانشگاه‌هاي بنگلادش در سال ۱۹۵۲ برمي‌گردد. زماني كه تعداد زيادي از دانشجويان بنگالي در اعتراض به تحميل زبان اردو به عنوان زبان رسمي‌و ديواني در بنگلادش (پاكستان شرقي آن زمان) توسط دولت پاكستان در محوطه دانشگاه داكا توسط ماموران دولت پاكستان به رگبار بسته شدند. دانشجويان با هدف به رسميت شناساندن زبان مادري مردم سرزمين‌شان يعني زبان «بنگلا» يا «بنگالي» اقدام به تظاهرات وسيع کردند. زبان رسمي‌كه در مدارس و دانشگاه‌هاي بنگلادش در آن زمان تدريس مي‌شد زبان پاكستاني (اردو) بود. تظاهرات گسترده دانشجويان و اساتيد دانشگاه داكا در روزهاي ۲۱ و ۲۲ فوريه سال ۱۹۵۲ اتفاق افتاد و ماموران دولت پاكستان در تيراندازي به دانشجويان و اساتيد دانشگاه تعدادي از آنان از جمله ابوالبركت استاد دانشگاه داكا، رفيع الدين احمد دانشجو، شوفير رحمان كارمند عاليرتبه دادگاه عالي بنگلادش را كشتند. اما ايستادگي و مقاومت دانشجويان، اساتيد دانشگاهها و فعالان فرهنگي بنگلادش باعث شد كه در سال ۱۹۵۶ مجدداً زبان بنگالي به رسميت شناخته شد. تداوم مبارزات مردم و فعالان سياسي و فرهنگي باعث شد كه در سال ۱۹۷۱ بنگلادش از پاكستان جدا و استقلال پيدا كند.
پس از استقلال، مراسم روز ملي زبان مادري در بنگلادش همه ساله در ۲۱ فوريه با شكوه خاص برگزار مي‌شد تا اينكه در ۱۷ نوامبر ۱۹۹۹ سازمان آموزشي، علمي‌و فرهنگي ملل متحد (يونسكو) پيشنهاد رسمي‌كشور بنگلادش براي اعلام ۲۱ فوريه به عنوان «روز جهاني زبان مادري» را پذيرفت و ۱۸۸ كشور عضو يونسكو از جمله جمهوري اسلامي‌ايران به آن راي داده و آنرا تائيد كردند.
پس از آن براي اولين بار مراسم روز جهاني زبان مادري در فوريه سال ۲۰۰۰ در پاريس با حضور نمايندگان كشورهاي مختلف جهان، زبان شناسان و دبير كل سازمان يونسكو برگزار شد.
زبانها عامل ارتباط، ادراك و تامل بوده و ترسيم‌كننده مسيري هستند كه خط واصل گذشته، حال و آينده است. انسانها در مناطق جغرافيايي مختلف با گذشته و تاريخ خاص خويش زاده مي‌شوند و ارزشها، آداب و رسوم و بايد و نبايدهاي مختلف و شيوه‌هاي زندگي به تناسب و تدريج از طريق زبان به آنها آموخته مي‌شود.
امروزه در سطح جهان بيش از ۶۰۰۰ گونه زباني مختلف وجود دارد كه اين زبانها در طول تاريخ و در يك جغرافياي خاص بوجود آمده اند. اين تنوع و تعدد زياد زباني بيانگر توانايي انسان براي ايجاد ابزار ارتباط است. اما در عصر ارتباطات و دهكده جهاني فقط چند زبان بصورت جهاني در آمده اند. در حاليكه خطر نابودي و از بين رفتن برخي از گونه‌هاي زباني مخصوصاً زبانهايي كه توسط جمعيت‌هاي كمتر و بي قدرت مورد استفاده هستند، وجود دارد. در مقام مقايسه وقتي كه زيست شناسان با صرف وقت و هزينه‌هاي هنگفت سعي و تلاش دارند تا نسل فلان جانور يا يك گياه خاص را از خطر انقراض و نابودي محافظت كنند، آيا شايسته نيست كه اين حساسيت درمورد زبانها، كه ميراث بشري و حاوي و حامل مجموعه‌اي از ارزشها و نگرشهاي انسانها در طول تاريخ هستند، توسط فرهنگ شناسان به كارگرفته شود؟!
بخش اعظم هر فرهنگي پيامد وجود يك زبان خاص در يك جغرافياي مشخص است و زبان اولين و مهمترين شاخص تعريف قوميت و تمايز يك قوم از ساير اقوام است. بنابراين مي‌توان گفت «زبان» فرهنگ ساز است.
زبان مادري نخستين زباني است كه نوزاد از بدو تولد با آن سروكار دارد و وقتي كه در آغوش پر مهر و محبت مادر شير مي‌خورد آنرا مي‌شنود. دقيقاً به همين دليل عنوان «زبان مادري» به خود گرفته است. اين زبان اولين زباني است كه هر انسان در دوران زندگي خود ياد مي‌گيرد. زبان مادري هويت انسان را شكل مي‌دهد و حامل فرهنگ گذشته و گذشتگان به ما و ما به آينده و آيندگان است. عواطف و احساسات، انديشه‌ها، ارزشها و نگرش‌ها به بهترين شكل و با خلوص كامل توسط زبان مادري به هر فرد منتقل و در بسياري از موارد زبان مادري تنها ابزار موجود براي انتقال مفاهيم مذكور است، به همين دليل است كه نيـچـه فيلسوف آلماني گفته است كه «ترجمه لفظ به لفظ زبان خيانت است».هايدگر ديگر فيلسوف آلماني مي‌گويد «زبان مادري قلب احساس و الهام انسان است . بنابراين كساني كه با زبان مادري در مي‌افتند در واقع با عميق ترين جنبه هويتي انسان مبارزه مي‌كنند و پيروز نخواهند شد».
بعد از پيروزي انقلاب شكوهمند اسلامي‌قانونگذاران نظام جمهوري اسلامي‌ايران در تدوين قانون اساسي حقوق قوميت‌هاي كشور را در قانون اساسي رعايت و با درج اصل پانزدهم قانون اساسي زبان فارسي را به عنوان زبان مشترك كشور و استفاده از زبانهاي محلي و قومي‌را در مطبوعات و رسانه گروهي و تدريس و آموزش ادبيات آنها در مدارس را آزاد و قانوني پيشنهاد کردند و اقوام متعدد ايراني با رأي قاطع و بي‌نظير خود به قانون اساسي و اصول آن آري گفتند.
واضح است كه كشور عزيز ما ايران كشوري چند قوميتي و داراي تنوع زباني بسيار غني و ارزشمند است. تعدد و تنوع زبانهاي مادري در كشور ما نشانه غناي بسيار بالاي فرهنگي و تمدني ايرانيان است. اين تنوع زباني در ايران عزيز امري طبيعي، ميراثي انساني و ملي و سرمايه‌اي اجتماعي بسيار گرانبهاست. تنوع زباني كشور ما يك سرمايه است نه يك بدهي و يك فرصت است نه يك تهديد. زبانهاي فارسي، كردي، تركي، عربي، بلوچي، لري و … در كشور ما هر يك حامل يك فرهنگي غني تاريخي، اجتماعي و اقتصادي شكل گرفته در طي قرنهاي متمادي در يك جغرافياي خاص هستند. و اين يك پديده موجود و واقعيت است.
بر خلاف عده‌اي بسيار قليل كه مي‌گويند توجه و ترويج و تدريس و آموزش زبانهاي مادري اقوام باعث واگرايي قوميتي مي‌شود و به انسجام ملي خدشه وارد مي‌كند، اينجانب معتقدم كه توجه و به رسميت شناختن و آموزش زبانهاي مادري اقوام يك كار بزرگي است كه به بهترين شكل ممكن همگرايي و انسجام ملي را حفظ و تقويت مي‌كند. محكم ترين دليل براي اثبات اين ادعا آن است كه اقوام ايراني با زبانهاي متفاوت به تناسب لحاظ شدن حقوق هويتي آنها در قانون اساسي با مشاركت در همه پرسي قانون اساسي رأي بي‌نظير و تاريخي به قانون اساسي دادند كه در هيچ جاي جهان و در هيچ دموكراسي سابقه نداشته است. اقوام هنگامي كه ببينند به زبان مادري و فرهنگ و هويت آنها احترام بيشتري گذاشته مي‌شود، مسلماً نسبت به كشور يعني سرزمين، ملت و حكومت خودشان عاشق‌تر، وابسته‌تر و دلگرمتر خواهند شد. كما اينكه در زمان جنگ تحميلي نيز همه اقوام ايراني با زبانهاي مادري متفاوت، وابستگي و عشق به كشور را با دل و جان و مال به اثبات رسانده و اعلام کردند. لذا به مناسبت روز جهاني «زبان مادري» و به منظور انسجام ملي و همگرايي بيشتر اقوام ايراني و براي حفاظت و صيانت از ميراثهاي مشترك ايرانيان پيشنهادات زير را ارائه مي‌دهم. اميد است كه مورد توجه مسوولان و متوليان امر قرار گرفته و انجام شوند:
۱- ثبت روز جهاني زبان مادري در تقويم رسمي‌كشور
۲- تأسيس فرهنگستان زبانهاي ايراني بويژه فرهنگستان زبان و ادبيات كردي، همانا كه زبان كردي ميراث ماندگار و غني بشريت است و افتخار آن نه تنها متعلق به كردها بلكه متعلق به ايران و ايرانيان است.
۳- تدريس و آموزش زبانهاي ايراني در مدارس و تدوين كتب «آشنايي با زبانهاي ايراني» براي تدريس در مدارس كشور. به منظور حفاظت و صيانت از ميراثهاي ملي ايرانيان و آشنايي و استفاده نسل كنوني و نسلهاي آتي با فرهنگ كشور.
نهايتا يادآور مي‌شوم، كه عميق‌ترين و اصيل‌ترين هويت انساني هر فرد براساس اولين ارتباطات زباني او يعني زبـــان مــــادري شكل مي‌گيرد و از ابتدايي‌ترين حقوق هر انسان اين است كه به زبان مادري خودش سخن بگويد، بخواند و بنويسد و در يك جامعه آزاد و مبتني بر دموكراسي و جمهوريت اين حق انساني بايد از سوي ديگران و دولت محترم شمرده شود.
در پايان، روز جهاني زبان مادري(سوم اسفند) را به همه اقوام ايراني و كساني كه براي هويت خود و ديگران احترام قايل هستند، بويژه به كرد زبانان عزيز تبريك مي‌گويم.
منبع : مردم سالاری
