ادبیات کودک به زبان ساده حرکتی است هنرمندانه با هدف مشخص در قالب کلام که شامل شعر،نمایش،داستان،افسانه و قصه برای هدایت کودکان به سمت رشد و شکوفایی استعدادهای و همچنین شناخت محیط اطراف و ارتباط با جامعه است.
هسارە – ادبیات کودک یکی از گونه های مهم ادبیات است و بسیاری از فلاسفه، اندیشمندان و روانشناسان دوران کودکی را مرحله ای مهم و خطیر در زندگی یک ملت می دانند چرا که متفکران در این حوزه باور دارند سرنوشت جوامع به آن گونه خواهد بود که کودکان زندگی کرده اند.
با قبول این نگاه باید بپذیریم که تعریف ادبیات کودک تفاوتی با تعریف عمومی ادبیات ندارد و حتی بسیار با اهمیت تر هم هست به این دلیل که ما با یک مخاطب کم تجربه یا بی تجربه طرف هستیم و آثارمان باید هدفمند، آموزنده و سازنده باشد.
جایگاه ادبیات کودک کردی دردانش عوام و فرهنگ توده :
اگر ادبیات کودک فولکلور ما مورد بررسی قرار بگیرد می بینیم که پیشینه ادبیات کودک به زبان مادری، برمی گردد به صدها سال پیش که شامل لالایی ، داستان ها ، افسانه ها ، قصه ها و همچنین شعرهایی که قدرت و شجاعت و جوانمردی را به کودکان یاد می دادند می شود با همین اشعار و داستانها بود که کودکان با محیط اطراف و سرزمین و آداب رسوم ها آشنا می شدند و از همه مهمتر با زبان مادری خود انس می گرفتند .
جایگاه ادبیات کودک در ادبیات فولکلور کردی :
داستان ها، قصه ها، افسانه ها، لطیفه ها و معماهای فولکلور غنی و ارزشمندی داریم که متاسفانه به دلیل عدم توجه به این حوزه بسیاری از این ارزشهای فرهنگی در سینه ی بزرگانی که حامل این ارزشها بودند برای همیشه در دل خاک جای گرفته اند در این یادداشت به لاوه لاوه خواهیم پرداخت .
مفاهیم عمیق ادبی در « لاوه لاوه » کردی
در ادبیات کودک شفاهی کردی لاوه لاوه جایگاهی خاص و ارزشمند دارد ،هیچ مادری لاوه لاوه را از روی نوشته نمی آموزد و انگار این لحن و ویژگی برای روح و روان زن آفریده شده است و همه آنها بی آنکه بدانند از کجا و چگونه آن را می دانند .
لاوه لاوه دغدغه های مادرانه همراه با آرزوها و گلایه هاست که سینه به سینه از نسل های گذشته تا به امروز رسیده و هنوز هم طراوت و تازگی خود را حفظ کرده .لاوه لاوه آغاز گر ادبیات زنانه همراه با نوایی دل انگیز باستانی است که هنوز هم از حنجره گرم مادران شنیده می شود چرا که هیچ ترانه ای تا کنون نتوانسته جای آن را بگیرد.
لاوه لاوه کردی سرشار از خیال پردازی ها و اسطوره سازی هاست که اکنون به ابیاتی از آن که در شهرهای ایلام و کرمانشاه رواج است اشاره می کنیم :
لاوه لاوه گه‌م له پاێ گاپاره /
کوڕ وێنه‌ێ مانگ و دۊیه‌ت چۊ هساره/
لاوه لاوه گه‌م له گیان و له دڵ /
جی ڕاد خسمه‌سه‌و له پای دار گوڵ /
وه لاوه لاوه لاوانمه‌سه‌د /
وه قسیەێ شرین خه‌فانمه‌سه‌د /
له ده‌نگْ لاوه لاو سه‌ونزه‌ێ زه‌ڕ پوشێ /
جفتێ گوشپاره‌ی تڵا ها گوشێ/
لاوه لاوه گه‌م لاوه‌ێ نازاران /
وه ده‌نگ نه‌رم و وه پرزه‌ێ واران
در این ابیات مادر با تمام احساس با لطیف ترین کلمات برای خواباندن کودکش لاوه لاوه می خواند درست است که کودکی که در گهواره است توانایی فهمیدن این کلمات را ندارد اما چنان حس این کلمات را دریافت می کند که با آرامش تمام به خواب می رود ، البته باید این را هم گفت که کودکان از سن چهار ماهگی توانایی تشخیص زبان مادری خودشان را دارند و از همان سن چهارماهگی با این کلمات شعرها ارتباط برقرار می کنند.
در ابیاتی دیگر مادران آرزوهایی که برای کودکانشان دارند را در لاوه لاوه می خوانند که این آرزوها از بزرگ شدن و ازدواج تا قهرمان شدن و افتخار آفرینی آنهاست :
-کوڕه‌م ها وه کووڵ ئه‌سپ رۊته‌وه /
گل خوه‌ێ وه ده‌ور چوار بلۊته‌وه
– گاپاره‌ێ زه‌ڕین لایق وه تووه /
له‌یل ئه‌ڕاد بارم له پاێ ئه‌و کووه
یا در این بیت اشاره به شکارچی شدن فرزندش می کند :
ماله‌یله‌گه‌ێ وه‌رپشت /
ئمشه‌و کوڕم که‌ڵێ کوشت
همانگونه که اشاره کردیم لاوه لاوه در روح زن آمیخته است و زن چه مادر باشد و چه بدون فرزند لاوه لاوه را بی آنکه بخواهد می داند، در لاوه لاوه گاه خواهران نیز به پای گهواره خواهر یا برادر خود می نشینند و لاوه لاوه می خوانند که ابیاتی خاص خودشان را در لاوه لاوه می خوانند که آنها نیزبرای برادر یا خواهر کوچکشان آرزوهای بزرگی دارند :
خوه‌یشکه‌یل وه نه‌زر ده‌س و خه‌نجه‌رد /
ئوردی ره‌جاله‌یل له پشت سه‌رد
یا اشعاری از این دست :
برا ده‌ردد وه گیانم /
برا ماڵد وه شانم/
برا جه‌ورد بکیشم /
برا وه ساد بنیشم /
شکر شکر وه یه‌زدان /
ئه‌ڕا کوورپه‌ێ هیچ مه‌زان/
شکر وه خوه‌ێ یه دایه /
منت قه‌ۊێگ نایه
با این وجود ما می فهمیم که ادبیات کودک به زبان مادری پیشینه ای باستانی دارد و چیز جدید و تازه ای نیست اما بنا به علت مسائل آسمیله شدن جوامع و در حاشیه قرار گرفتن زبان مادری امروز انتشار یک کتاب کودک به زبان مادری چنان می نماید که یک کشف تازه است .
وضعیت ادبیات کودک کردی در ایلام :
کتابخانه های خالی از کتاب کودک به زبان مادری در ایلام نشان دهنده نبود فعالیت های جدی در این حوزه است .با توجه به اینکه ادبیات کودک ادبیات پایه و اساسی در یک جامعه است دارای اهمیت بسیار زیادیست اما حرکت کردن در این حوزه نیازمند حمایت های از سوی مسئولین در جهت حمایت از نویسندگان حوزه کودک است .
ادبیات کودک دنیای بزرگ سالان را به زبان خود کودکان به آنها معرفی می کند این یعنی ایجاد پل ارتباطی سالم بین دنیای کودک و دنیای بزرگسالان که این ارتباط آغاز گر تحولات ذهنی کودکان است که باعث تقویت روابط اجتماعی کودکان در جامعه امروز و آینده خواهد بود.
ورود به عرصه ادبیات کودک به زبان مادری یک راه کار اصلی وجدی برای مقابله با بی هویتی است.ما با ارتباط برقرار کردن با کودکان به واسطه کتاب نه تنها کودکانمان را با کتاب و کتاب خوانی آشنا می کنیم بلکه هویت و داشته های اصیل فرهنگیشان را نیز به آنها آموزش می دهیم. یکی دیگر از دلایل با اهمیت بودن ادبیات کودک به زبان مادری جدا از بحث های روانشناسانه آشتی دادن والدین و باورمند کردن آنها نسبت به داشته های زبانی و فرهنگی شان و اینکه زبان مادری می تواند جدا از اینکه وسیله ای برای گفتگو و ارتباط بین افراد باشد این توانایی را دارد که کتابهایی پرورشی و آموزشی با همین زبان منتشر شود و مورد استفاده قرار بگیرد کتابهایی که در این حوزه منتشر می شوند می توانند مکمل کتابهای درسی فرزندانمان باشند.
اما ورود به ادبیات کودک کردی(زبان مادری) دارای مشکلات خاص خود است اولین اینکه تعداد قابل توجهی ازخانواده ها سعی به محروم کردن فرزندان از زبان مادری خود را دارند که پرداختن به این مسئله از حوصله این بحث خارج است و همچنین عدم توانایی در خواندن و نوشتن زبان مادری نیز یکی دیگر از مشکلات اساسی این حوزه است. از آن جهت که آموزش خواندن و نوشتن به زبان رسمی کشور است نه والدین می توانند به راحتی با این دسته از کتابها ارتباط برقرار کنند و نه خود مخاطبان اصلی این آثار که کودکان هستند.
نبود انجمن ها و مراکزی که به صورت تخصصی به ادبیات کودک بپردازد خود یکی دیگر از مشکلات فعالیت در این حوزه در استان ایلام است که بودنش باعث رشد و ترقی ادبیات کودک همچنین موجب شناسایی افرادی که علاقمند به فعالیت در این حوزه هستند خواهد شد.
با وجود جشنواره شعر کردی کودک که اولین دوره آن با نام “مناڵ و مه‌لویچگ” در آبانماه ۹۲که در شهرستان ایوان برگزار شد متاسفانه ادبیات کودک کردی در استان ایلام هنوز هم در حاشیه ادبیات بزرگسال قرار دارد و هیچ گونه حرکت خوش بینانه ای برای رشد و گسترش این حوزه مهم صورت نگرفته است .
.
.
منابع:
-انتخاب اشعار از کتاب کلهر نامه، ادبیات فولکلور کلهری – ناهید محمدی
-نگاهی به فولکور و ادبیات شفاهی – دکتر علی اصغر شعردوست
