هساره – پیرمردی با لباس کُردی در گوشه ای از بازار قدیمی بوکان نشسته است و در شمشال طلایی رنگش می دمد و با حرکات ظریف و سریع انگشتانش به مانند یک ارکستر هماهنگ، موسیقی های فلکلور کُردی را به طرزی استادانه می نوازد، این تنها تصویری است که از قاله مەڕە در ذهن ها مانده است.
هشت سال است در بازار قدیمی شهر بوکان و در مراسماتی که به یاد بمباران شیمایی حلبجه و سردشت برگزار می شود از او نشانی نیست و از شمشالش صدایی بر نمی آید.
او که نماد مظلومیت هنرمندان در شهر بوکان است،هشت سال قبل بعد از یک بیماری سخت برای همیشه به همراه شمشالش خاموش شد و از آن زمان است که از شمشال طلایی قاله مەڕە نوایی به گوش نمی رسد و مرگ توانست قاله مەڕە را از شمشالش ،همدم تمامی روزهای خوش و ناخوش زندگیش جدا سازد.
**گوسفندی می دهد و شمشالی می گیرد
“قادر عبدالله زاده” که به خاطر روحیه وشخصیت آرامش از سوی یکی از شیوخ کردستان “قاله مەڕە” خوانده شد، در اوایل زمستان سال ۱۳۰۴ در روستایی به نام کولیج، در خانواده ای که همگی در نواختن شمشال دستی توانا و نفسی طلایی داشتند، به دنیا آمد.
قاله مەڕە خیلی زود عاشق شد، آن هم در کودکی،اما رقیبی سر سخت مانع وصالش می شد.
خودش می گوید: «عاشق شمشال سید شده بودم. چند بار پیشنهاد خرید شمشالش را دادم اما قبول نکرد. پس از مدتی مریض شد و مرد. من هم شمشالش را از پسرش با یک راس گوسفند که آن زمان ۵ قِران قیمت داشته معاوضه کردم.»
بدین ترتیب آخرین نوازنده شمشال ،شمشالش را می یابد و تا آخرین دقایق عمرش به مانند بخشی از وجودش همیشه همراهش بود ، روزها در لای آستینش و شب ها در زیر بالشش می گذاشت.
**ساز ناکوک روزگار
اما براستی شمشال چیست که “قاله مەڕە” را این چنین دلباخته خود کرد؟
شمشال یکی از سازهای اصیل و قدیمی در کردستان است. با شش سوراخ در سطح آن. از آلیاژی زرد رنگ ساخته می شود با نواهایی پرشور و هیجانی که از طبیعت کوهستانی کردستان سرچشمه می گیرد.
گویا نواهایی که این نوازنده چیره دست می نواخت، چندان به گوش چرخ روزگار خوش نیامد و روزگار زندگی را بر او سخت گرفت.
دوران جوانی و نوجوانیش را چوپانی کرد و تنها خریدار هنرش گوسفندانش بودند و بقیه عمرش از راه نواختن شمشال برای رهگذران کوی و برزن کسب روزی می کرد.
هر روز صبح با عصایی در دست به “بازار قدیمی” شهر بوکان می رفت و شمشال می نواخت اما نه از بهر دل بلکه از بهر پول.
فقر و بی پولی “قاله مەڕە ” را چنان در تنگنا انداخته بود که وی نتوانست هزینه سفرش را تامین کند تا جایزه بین المللی که از آن خود کرده بود، دریافت کند.
**گنجینه متحرک موسیقی کردی
گرچه “قاله مەڕە” می گوید برای فراگیری نحوه شمشال نواختن در محضر هیچ استادی شاگردی نکرده است اما به مرور زمان به یکی از بزرگان این عرصه تبدیل شود و موفق به کسب عنواین مختلفی شد :
۱- ۱۹۹۳جایزه آلمان به بهترین و اصولی‌ترین نوع نی‌نوازی (وی جایزه سال ۱۹۹۳ خود را به دلیل فقر مالی نتوانست دریافت کند.)
۲- ۲۰۰۳جایزه مردم بوکان به کاک قادر
۳- ۲۰۰۲ جایزه ویژه انفال «پیره مێرد» را به خاطر یک عمر فعالیت هنری در شهر سلیمانیه کردستان عراق را دریافت کرد.
سهم “قاله ” از این دنیای خاکی، تنها یک باب خانه ی یک طبقه در کوچه ای بن بست و خاکی در حاشیه شهر بوکان بود، اما در دنیای هنر ، “قاله مەڕە” گنجینه ای متحرک است.
“قاله مەڕە ” شمشالی داشت که می گقت بیش از یک قرن قدمت دارد و دریایی از موسقی کردستان را که در سینه اش محبوس کرده است. خودش می گوید: ۱۷۰ “مقام “را حفظ کرده است.
**آوای خدا
او گرچه سواد نداشت اما بیشتر آهنگ‌های فولکلور را که با نام‌های «بیت»، «بند»، «هوا»، «حیران» و «گورانی» که داستان‌های عاشقانه و منظومه‌های حماسی کردستان است را اجرا می‌کرد .
“علی اکبر مرادی” تنبور نواز چیره دست می گوید که آوای شمشال قاله مەڕە «آوای خدا» بود و”هوشنگ جاوید” برجسته ترین پژوهشگر موسیقی نواحی ایران از وی به عنوان استاد مسلم موسیقی محلی یاد می کند.
«هوشنگ کامکار»هنگام در گذشت قاله مەڕە گفت: او از بزرگان هنر موسیقی ایران بود که هرگز از سوی هیچ نهاد دولتی حمایت نشد در حالی که اگر او مورد حمایت قرار می گرفت و به ایران و جهان معرفی می شد از چهره ها و بزرگان موسیقی جهان همچون بسم الله خان ، ذاکر حسین و…هیچ کم نداشت.
وی می گوید: قاله مەڕە عارفی واقعی و گنجینه ای از موسیقی مقامی کردی بود که در میان مردم در شیدایی و عزت و افتخار زیست و با سازش از جهان رفت
محمد رضا درویشی محقق برجسته موسیقی نواحی ایران، می گوید: «قاله‌مه‌ره» یکی از گنجینه‌های بی‌بدیل موسیقی ناب کردستان و ساز قدیمی شمشال به شمار می‌رود.
درویشی از “قاله مەڕە”برای شرکت در جشنواره موسیقی نواحی ایران در کرمان دعوت به‌عمل می‌آورد تا در کنار نوازندگی ساز شمشال و مزین کردن جشنواره موسیقی نواحی کرمان، در سازهای بادی مشاور هیأت داوران نیز باشد.
“قاله مەڕە” با بیت‌خوانها وخوانندگانی چون «محمد بیتان»، «محمد آغا»، «علی کردار« و «عزیز شاهرخ» برنامه‌هایی را اجرا و ضبط کرده است.
**پایان یک عشق
گرچه سالها بود که “قاله مەڕە” حال و هوای جوانی را از یاد برده است اما تا زمستان سال ۱۳۸۷ به طور مداوم به کار نوازندگی شمشال مشغول بود.
در اواسط بهار ۱۳۸۸ به دلیل سکته مغزی چشمانش را از دست داد و تنها چیزی که او در این شرایط فراموش نکرد تنها همدم زندگیش, شمشالش است. “قاله مەڕە”در بستر بیماری وصیت کرد شمشال اسطوره ایش به موزه کردستان عراق در هولیر (اربیل) اهدا شود.
سرانجام قاله مەڕە در ساعت ۲۰/۱۱ دقیقه شب پنجشنبه ۳۱ اردیبهشت ۱۳۸۸ در سن ۸۴ سالگی در منزل شخصی خود در خیابان استاد هیمن کوچة لاچین ۱۵ ، آخرین نوای زندگیش را نواخت و برای همیشه در کنار مزار”حسن زیرک” اسطوره ی بی بدیل موسیقی کردی در کوه نالیشکینه آرام گرقت.
.
تهیه و تنظیم از حسن معروف پور
.
.
.
.
.
منبع : آژانس خبری تحلیلی زریان
