ماریو بارگاس یووسا
له ساڵ ۱۹۳۶ له پرۆ پێا بۊ.
نۊسه‌ر گه‌وراێ پرۆ گرانترین ئه‌سه‌رێ رۆمانێ وه ناو «شه‌ڕ ئاخر زه‌مان» ك یهكێ له رۆمانه‌یل ناسیاێه. له ئامریكاێ لاتین یووسا وه سه‌رووك ئه‌ده‌بیات ئسپانیوولی ناسن.
كتاوه‌یل ترێ «سۊر بزن» و «ساڵه‌یل سه‌گی»یه.
یووسا له ساڵ ۲۰۱۰ خه‌ڵات نۆبڵ كرده به‌ش خوهێ.
كورته چیرووك «باپیر» یهكێ له دیارییه‌یل یوساس ك فره ناسیاێ و وه‌رچه‌و بگره.
باپیر
كه‌شه‌‌ێ یهێ جار ک قرچه‌‌ێ په‌ل پوو دارێگ هاته گووشێیا یا هه‌گ قوڕواقێ قیڕان یا شیشه‌‌‌یل ده‌روه‌چه‌یل مدوه‌قه ك له سۊك بنێن باخه‌گه بۊ، له‌ریانه‌و، ڕیچه‌رمێ چرچگیاده‌و و وه ههڵهپهڵه له بان كوچگ ته‌ختێ ك دی بۊده سه‌نده‌لی ئڕاێ هه‌ڵپه‌ڕی و وه چرچه‌وله‌رزه له ناوه‌‌ێن په‌ل و پوو داره‌گان و باوش وه‌ڵنگه‌گان خوهێ شارته‌و و كوڵ گرت. وڵام هێمان مناڵه‌گه دیارێ نه‌ۊ. له ئه‌و دیم ده‌روه‌چه‌گانه‌و نووڕسه ناو دیواخانه‌گه. له شه‌وق چراخه‌گان و شه‌كیان په‌رده‌گان خاس هۊرده‌و بۊ وڵام بێجگه له دو سێ ساێڵ ك هه‌ر له هاتن و چێن بۊن، چشتێ تره‌ك نه‌ی، نه‌زانسیش ئێ ساڕكه‌یله هێن ئاێه‌مه‌گانن ك دێرن شام خوه‌ن یا هێن په‌ل و پوو ئێ داره‌یل دریژه‌نه ك پساێ شه‌كیه‌نه‌و. ئاخر دی چه‌وێ خاس هه‌نا نه‌كرد. هه‌ر له جوانیا له‌‌ێوا بۊ. هاته‌و ئڕا بان سه‌نده‌لی كوچگینه‌گه‌‌ێ و چه‌وه‌ڕێ مهن! یهێ شه‌و وه‌رجه یه واران وارۊد و له هه‌ۊرات گوڵه‌یل و نمرچ زه‌ۊ هه‌ست خوه‌ش و ته‌ڕێگ یه‌كه‌و گرتۊد. وڵام مه‌ل و مووره‌گان چمان زاوزێ كردۊن، فره‌وه بۊن و ڕیچه‌رمێ له قه‌رێ نه‌ێشتۊن و هه‌ر قه‌پ گرتنه لێ. ناو ریشێ، تێوڵێ و ته‌نانه‌ت ناو كانك چه‌ویشێ، له‌شێ ئاژانۊنه‌و و له گیان جووزێ كردن. ریچه‌رمێ دی شه‌كه‌ت بۊ و كزا هات. تیه‌ریكی باخه‌گه ئه‌وقاتێ تیه‌ڵ كردۊد و له یه‌یشه قینێ هات ك زانس ههناێ گ ئاشپه‌ز یا پاكارێگ باێده‌و ناو باخه‌گه و چه‌وێان بكه‌فێده لێ ك له مكوڵ وساس وه بسكه خه‌نه‌‌ێگه‌و لێ پرسن: ئاغه‌‌ێ ئۆلیگوو له‌‌ئێره چه كه‌ید؟ ئێكه‌شیش كوڕ و وه‌ۊوه‌گه‌‌ێ بان و فكر بكه‌ن ك شێت بۊیه.
له‌‌ێ ویر و هاوه‌نه له قینا گیانێ ڕكیا و سه‌ر خڕ دا و له ناوه‌‌ێن گه‌ڵایل پیه‌ن و گوڵباخیه‌یل چه‌رمێ و سوور چه‌وێ كه‌فت له كوڵبڕێگ ك تا هناز درانه‌گه چۊد و چمان كه‌وتره‌گه ك له رێه‌گه‌‌ێ وێڵه‌و بۊد، له‌وره ژاو هه‌ڵاورد. ریچه‌رمێ وه بێده‌نگ له یهێ شوون مهن و هاورده هۊر ك سێ چین له ده‌رگه هۊرده‌و بۊد ك نریاۊده قه‌‌ێ یه‌كه‌و. چمان پێشكووڵ ده‌ره‌گه‌‌یش شكیاۊد. سه باێس ئه‌و گڕه ك یه‌‌‌ی چه‌وێ لێ قافڵ كردۊد هاتۊده‌و ناو و خوهێ شارتۊده‌و بێ یه‌گ كه‌سێ بۊنێده‌‌ێ. وه بێ هه‌وڵا له وه‌ر خوه‌‌ێه‌و وه‌ت: یانێ پووڕێ هاتۊد؟ ئاخر یهێ گڕ به‌س بۊ تا له ده‌ر پشتێن باخه‌گه ك یه چه‌نێگه دی كه‌سه لێ هاتوچوو نیه‌كه‌ێد، وه فیت فه‌ن باتاده‌و ناو ماڵه‌گه. هه‌ر له‌‌ێ وڕ ویمه بۊد ك نه‌زانسۊد شه‌و و رووژ چۊن چووده‌و سه‌ر. چمان له‌و ده‌مه خه‌وێه‌و بردۊد. وه یه‌‌ێهه‌و تا چشتێ له وه‌ر چه‌وێ ده‌رچۊد هاتۊده خوه‌‌ێا و هه‌ر یه زانس ك وه گوچانه‌گه‌‌ێ هاوردۊده لاێ ڕانێا. چێه فكره‌و ك مناڵه‌گه نه‌وێرسێه باێده‌و ناو باخه‌گه ئڕا یه‌گ ده‌نگ ڕێ كردنێ وه ترسه‌و ڕیچه‌رمی له خه‌وا كه‌‌ێد و ئه‌ۊیش تا چه‌وێ بكه‌فتا له باپیرێ ك له ناو كوڵبڕ ده‌ره‌گه كوڵ گرتێه، زیه‌ڵگ هه‌ڵاورد و قیژانیا. گیانێ گورجه‌و بۊ. وا هه‌ڵكرد وڵام خێ داۊده ده‌یشت و گیانێ هوکاره‌ێ ده‌یشت بۊد و دی له ڕکیان وساۊده‌و. ده‌س كرده ناو گیرفان ئه‌وركوته‌گه‌‌ێا و ده‌سێ چێه مل شه‌مێگا ك ئه‌و ئێوارانه له دكان سه‌ر كۊچه‌گه سه‌نۊد. ههناێ گ كه‌فته‌و هۊر ژن دكانداره‌گه ك له رێ كردن قت و قووز ڕیچه‌رمێ و گوچان دریژ ئاسنینێ سه‌رێ سڕ مه‌نۊد؛ ڕیچه‌رمی له ناو ئه‌و تیه‌ریكی گژ و گیا و په‌ل و پو داره‌گان له وه‌ر خوه‌‌ێه‌و بۊیه خه‌نێ. ههناێ دكانداره‌گه قه‌ێری شه‌م هۊرد و هراش ناۊده وه‌ر ده‌سێ تا له ناوێیان هه‌ڵوژنێد ڕیچه‌رمێ وه ههڵهپهڵه ده‌س ناۊده بان یه‌كلێیان و وه‌تۊد یه تووام.
چمان وهێ ههڵهپهڵه كردنێه‌و توواس ژن دكانداره‌گه‌یش له ئه‌و كار گه‌نه گ كردۊد بڕه‌سنێده‌و. هه‌رچێ ژن پاپه‌ێ بۊ ك بنه‌ێده‌‌ێ توو قاقه‌زێ ئڕاێ، ڕیچه‌رمێ نه‌رمه‌و نه‌ۊ و بێ‌هه‌وڵا له دكان داو ده‌یشت. ئه‌و ئێوارانه تا خوه‌رئاوا له ناو كولووپ مهن و له ناو یهكێ له دیمه‌گان خوهێ شارته‌و ئڕا یه‌گ كه‌سێگیش له پاكاره‌گان ناێده‌و ناو، ده‌ره‌گه كلیل كرد. ئێكه‌ش هه‌ناس راهه‌تێگ كیشا و ئووخه‌یش نه‌نوومه‌تێگ وه‌ت و وه ئه‌من و سه‌ور ده‌ر چمدانێ ك وه‌لا هاوردۊد داده‌و. بخچه‌‌ێ ئه‌رزشتدارێگ ك وه شاڵ ئه‌وریشم ڕه‌نگینێگ پێچاۊده‌‌ێ له تێ ده‌رهاورد. گوڵ سوو بۊ ك تاكسی گرت و وه رانه‌نده وه‌ت: بچوو وره‌و ده‌یشت شار. نزمه‌واێ خوه‌شێ جمیاۊد. له ره‌نگ خوه‌ڵه‌كووین و سوری ئاسمان له ئه‌و گوڵ سووه، هه‌ست ئڵاجه‌ۊێ خولیاویێگ هه‌وا داگرتۊد. ههناێ ماشین وه خاوه خاو له جاده بڕی، له ناكاوا چه‌وه‌یل بێ‌نـۊز ڕیچه‌رمێ زاقه‌و بۊ و چمان له چشتێ به‌تاڵێه‌و بۊد. وه‌ته رانه‌نده: بووسیه! ئۊشمه پێد بووسیه. ماشین پلیاده‌و وره‌و هناز ده‌ن كوچگینێ. ریچه‌رمێ خه‌ریک هۊرده‌و بۊن له بان كه‌پووڵ جنازه‌ێگ بۊ ك له ناو هه‌ر دو ده‌سێ بۊ. وه چرچه و له‌رزه نووڕسه ئێ سقان وشكه‌و ك پڵسكێ گووشت وه قه‌‌ێه‌و نه‌ۊ. نه لۊت، نه چه‌و، نه زووان ته‌نیا جمجمه‌‌ێ چوڵ بۊچگێ بۊ و هه‌رچێ فره‌تر ئیسفاێ گرت، دیار دا كه‌پووڵ مناڵ بۊچگێگه!! پێس بۊد و ته‌پ و تووز بانێ گرتۊد و وه قه‌د دو قوروشیێگ له لێ كونا بۊد. ریچه‌رمێ کلگ خسه‌و ناو كوناێ چه‌وێ و له كوناێ لۊتێه‌و ده‌رێ هاورد؛ ئێكه‌ش كلگ خسه چاڵی ده‌مێ و له كونای گووشێه‌و ده‌رهاورده‌‌ێ و خوهێ خه‌ڵه‌تان و جوورێگ وه‌ل ئێ كه‌پووڵ مردێا بازی كرد ك چمان زینێ بۊ.
دو رووژ له ناو مجریێگ شارته‌وه‌‌ێ و خاس هۊرێه پێه‌و بۊ و له لاێ كه‌سێگیش گه‌پێ نێا. یهێ ئێواران دۊیاێ یه‌گ دۊده‌‌وه‌‌ێ له ناو دیمه‌گه ده‌ر له خوهێ به‌ساۊد و له ناوه‌‌ێن مۆبڵمانه‌گه ك میرات باپیره‌ێلێ بۊ ژاو هه‌ڵاورد. سه‌ر كردۊده‌و خووار و له وه‌ر خوه‌‌ێه‌و وه‌ت: یه خودا ئه‌زمایشتم كه‌‌ێد!، یه ئێمان قۊلێگه ك ڕخیش داژڵگیاسه ناوێا!. سه‌ریش نه‌كرده‌و بان تا گژوگیاێ خۊنالی و نه‌نوومه‌ت قالییه‌گه ك داڵه‌گیژانێ درس كردۊن، بۊنێد. وهێ بوونه‌وه له پڕێ چۊد ك نه‌واێ له ناكاوا یهكێ باێده ملێا و هاتێ پێ بخه‌نێد. له‌‌ێ فكر و هاوه‌نه قینێ هات و هه‌ر یه مه‌نۊد ده‌س بنه‌‌ێده‌و گری. له‌‌ێ هه‌نه نه‌خشه‌گه‌‌ێ هاورده‌و هۊر: رووژێ بۊ ك له پاێ ده‌روه‌چه‌گه وساۊده پاوه ك چه‌وێ كه‌فتۊده كه‌وتر مردگێ ك له‌شێ كوناكوناوه بۊد. كه‌فته‌و هۊرێ ك یهێ ده‌وران سۊكێ له باخه‌گه پڕ بۊد له كه‌وتره‌یل چه‌رمێ و بڕوبازێ. ئه‌نوو گرته‌‌ێ ك هه‌میشه له ناو ده‌سێ ئڕاێان دان ڕشان و ئه‌وانیش وه لاروله‌نجه‌وه نووڕسنه پێ و له ده‌ورێ دانۊكه كردن.
ئه‌و ئێوارانه هه‌ناێگ ئاشپه‌زه‌گه هات چڕیه‌‌ێ ك شام ئاماده‌س دی ئڵاوبیم خوهێ گرتۊد. ئه‌و شه‌وه خپ خه‌وێه‌و بردۊد و شه‌وه‌كیه‌گه‌‌ێ خه‌وه‌گه‌ێ له هۊرێ نه‌مه‌ن ك خه‌و دۊد یهێ ڕز كه‌ڵه‌مووریژ سوور گیژ هاوردۊن له كه‌وتره‌گه‌ێ و ئه‌ۊ هه‌ر له په‌نجه‌ره‌گه‌وه وه دۊردینێگه‌و نووڕسۊده پێیان. خێاڵ كرد پاكه‌و كردن ته‌پ و تووز كه‌پوڵه‌گه زۊ تمام بوود وڵام هێمان هه‌ر وه پێه‌و بۊد. ئه‌ڵبه‌ت چمان ته‌پ و تووز نه‌ۊ و زوورم مینسه گه‌چیڕه‌‌‌ێ دۊیایین هه‌‌ناسه‌یل مناڵه‌گه! وه سه‌ر یه‌وه گ شاڵه ئه‌وریشمه‌گه كوتێ له پرت پێسی كه‌پووڵ مناڵ شارتۊده‌و ڕیچه‌رمێ دی له پاكه‌و كردن ئاس بۊد و تواس له قینا فڕه‌‌ێ به‌‌‌ێد ك به‌تاڵێه بۊ. هه‌م وه ئه‌من و سه‌ور چێه‌و سه‌رێ و فكر كرد ك ئڕا یه‌گ خاس پاكه‌و بوود چشت چه‌ورێ توواێد؛ یه وه‌ت و یهێ پووت رۊن له ئاشپه‌زخانه هاورد و وه ههڵهپهڵه شاڵه‌گه له تێ خۊسان و وه هه‌وسڵه ده‌س كرده پاكه‌و كردنێ. ده‌س جمان و دڵنگه‌گانێ چمان شه‌پانۊدانه رۊن و ته‌پ و تووزا. له‌به‌س سایه‌‌ێ تا بۊیه وه‌فر و دره‌وشیا. له خوه‌شی گرته‌‌ێ بان سه‌ر و رۊن داچووڕیا ملێیا. هه‌م له‌نوو پێچاده‌‌ێ و ناده‌ێ ناو چمدانه‌گه‌و له كوڵووپ داده‌و ده‌یشت. ماشینه‌گه له پشت ماڵ پاێ هاورده‌و. دی شه‌وا هاتۊد، له زقم و تیه‌ریكیی كه‌ل و كووڵانه‌گان چرچێ چێه دڵێیا ك نه‌واێ ده‌ره‌گه به‌سیاۊد. ده‌س ناده درانه‌گه‌ێا و له خوه‌شی یهێ له‌قه‌یش كوتا رۊێیا، ده‌ره‌گه له پشت سه‌رێ قڕچه‌ێ كرد و به‌سیا.
