زمستان در فرهنگ مردم کرد/استانهای کردستان، کرمانشاه و مناطق کرد نشین آذربایجان غربی، ایلام،همدان و لرستان/ گرد آوری و تأ لیف: هاشم سلیمی، تهران: سروش (انتشارات صدا و سیما) ۱۳۸۱.
هسارە : در نگرشی کلی به کردستان و موقعیت جغرافیایی آن که باعث به وجود آمدن طبیعت کوهستانی و سرد سیر این منطقه شده است و همین مسئله همواره اثرات همه جانبه ای بر زندگی مردم آن ناحیه گذارده است، به نحوی که حتی آداب و رسوم مردم این ناحیه را تحت تأثیر قرار داده است. تأثیر آب و هوای سرد بر مردم منطقه به حدی است که مردم از تابستان در فکر تهیه اذوقه زمستانی خویش هستند.
موقعیت جغرافیایی منطقه باعث شده کشاورزان و دامداران در فصول گرم سال به کار کشاورزی و دامداری بپردازند و در فصل زمستان که به علت سردی هوا فعالیت های کشاورزی عملاً غیر ممکن می شوند به استراحت بپردازند و فرصتی بیابند برای اجرای مراسمات سنتی خود مثل جشنها و عروسی ها و رفت و آمد های خانوادگی، و به این ترتیب ارتباط خانوادگی و عشیره ای خود را پایدار ترسازند.
جغرافیایی فرهنگی مورد مطالعه در این کتاب حوزه وسیعی را در بر میگیرد که شامل استان های:
کردستان، کرمانشاه و مناطق کرد نشین آذربایجان غربی، ایلام، همدان و لرستان می شود.
نویسنده هدف خود را از انتخاب این حوزه، وحدت و یکپارچگی فرهنگی مردم این مناطق ذکر کرده است که از اصیل ترین اقوام ایرانی نژاد محسوب میشوند. هرچند بین مراسمات و سنت های مردم مناطق یاد شده نیز تفاوت هایی دیده می شود اما این مسئله خود بر زیبایی و تنوع فرهنگ مردم این منطقه می افزاید.
کتاب ” زمستان در فرهنگ مردم کرد ” شامل ۱۷ فصل و یک پیوست می باشد.
در فصل نخست این کتاب نویسنده: به زمستان در گذشته اشاره کرده است، و سعی کرده است آداب و رسومی که مردم این مناطق در گذشته در این فصل انجام می داده اند را بیان کند.
در این فصل نویسنده اشعاری به زبان کردی در مورد شدت سرما و زیبایی های طبیعت در این فصل را آورده است که طبیعت سرکش این منطقه را به زیبایی به تصویر کشیده است.
در فصل دوم نویسنده از تقویم و گاه شماری کردی سخن گفته است.
مردمان کرد از دیر باز گاهشماری مخصوص به خود را داشته اند، حتی امور کشاورزی و دامداری خود را نیز بر اساس این تقویم انجام میداده اند.
نویسنده در این بخش به گاهشماری ها در مناطق مختلف مثل: مهاباد، سنندج، کرمانشاه و…نیز اشاره کرده است.
از مطالب جالب توجهی که نویسنده در این فصل آورده است می توان به جدولی از استاد عبیدالله ایوبیان اشاره کرد. در این جدول استاد ایوبیان با استفاده از نظر گاهشماران کرد، ماه های کردی، فارسی و اوستایی را با یکدیگر مطابقت داده است.
نویسنده در این فصل به معرفی اجمالی هر یک از ماه های کردی پرداخته است و جشنها و آداب و رسومی را که خاص آن ماه بوده است را معرفی کرده است.
در فصل سوم نویسنده زمستان را بر طبق گاهشماری کردی به بخش های مختلف تقسیم کرده و به بررسی هر کدام از این بخش ها پرداخته است.
از مهمترین جشن های زمستانی جشن یلداست، نویسنده در این فصل به پیشینه شب یلدا، تعریف لغوی آن، علت نامگذاری این شب و… پرداخته است. بعد از معرفی اجمالی شب یلدا چگونگی برگذاری مراسمات این شب در مناطق کردنشین آمده است.
در فصل چهارم نویسنده به افسانه ها و باور های رایج در مورد چله در بین مردمان کرد زبان پرداخته است. نویسنده در این فصل باور های مردم مناطق مختلف را در مورد زمستان ذکر کرده است.
مردم کرد در هر شهر و روستایی تفسیر و باور منحصر به خود را درمورد چگونگی آمدن زمستان و جایگزینی چله بزرگ و کوچک دارند، آنان در این روز کارها و مراسمات خاصی را انجام میدهند که از باور های سنتیشان سر چشمه گرفته است.
در فصل پنجم نویسنده به یکی از زیباترین و باشکوه ترین جشن های منطقه، که ” بهار کردی ” است و از روز ۴۵ زمستان آغاز می شود، اشاره کرده است.
نویسنده در این فصل ابتدا پیشینه ای تاریخی اسطوره ای از این جشن را ارائه کرده است و قدمت این جشن را به دوران ضحاک و کاوه آهنگر رسانده است.نویسنده بعد از پیشینه جشن به آداب و رسوم خاص این روز و اعمالی که مردم در این جشن انجام میدهند، اشاره کرده است.
در این فصل از مراسمی مذهبی که مردم اورامان همزمان با این جشن برای ” پیر شالیار” انجام میدهند نیز سخن گفته شده است، و در این اثنا نویسنده با بیانی ساده و روان قصه پیر شالیار را تعریف کرده است.
از دیگر مطالب این فصل می توان به ” بازی ها و سرگرمی های جوانان “، ” غذا های ویژه بهار کردی” و ” نقش بهار کردی بر روابط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مردم ” اشاره کرد.
در فصل ششم نویسنده به یکی از مراسمات ویژه و جالب به نام ” سنت کوسه گری ” اشاره می کند.
«سنت کوسه گری نوعی نمایش کوچه بازاری است که از بافت کشاورزی، دامداری روستایی و نیز طولانی بودن فصل زمستان هنگام زاد و ولد دام ها در برخی از مناطق کرد نشین نشأت گرفته است».(سلیمی، ۱۳۸۱، ص ۹۹)
زمان برگزاری این نمایش در مناطق مختلف، متفاوت است. بازیگران اصلی این نمایش کهن، چوپانهای آبادی هستند. این نمایش جایگاه چوپان در جامعه مبتنی بر دامداری را به خوبی نشان می دهد.
نویسنده در این بخش به پیشینه سنت کوسه گری در ایران پرداخته است و نحوه انجام آن را در مناطق مختلف تشریح کرده است.
در فصل هفتم نویسنده از مسکن مردمان کرد سخن گفته است. نویسنده ضمن تشریح خانه های این مناطق، مطالبی را در مورد معماری بنا، مصالح بکار رفته در آن ها و نمای داخلی ساختمان های شهری و روستایی این مناطق ذکر کرده است.
در فصل هشتم نویسنده به تشریح و توضیح لباس های کردی زنانه و مردانه ونیز پوشاک زمستانی مردم کرد پرداخته است.
لباس کردی لباسی اصیل است که به علت راحتی، پوششی مناسب برای انجام امور مختلف مثل کار، استراحت، عبادت و… است.
در فصل نهم نویسنده به معرفی غذا های سنتی که در زمستان در مناطق کرد نشین پخته می شوند، پرداخته است.
در فصل دهم نویسنده در مورد شکار در زمستان سخن گفته است.مناطق کوهستانی کردستان با طبیعت با صفا، دشت های فراخ و جنگل های وسیع، طبیعتی بکر و زیبا را رقم زده است. ساکنان کردستان در طول سال، به ویژه در زمستان ها، ایام فراغت خود را با شکار و صید می گذرانند.
نویسنده در این فصل شرحی از انواع شکار و سرگرمی های زمستانه مردم کرد را ارائه داده است.
در فصل یازدهم نویسنده شرحی از بازی های زمستانی را آورده است.
در شب های سرد و طولانی زمستان، خانه های گرم و صمیمی روستائیان حال و هوای دلپذیر و لذتبخش دارد. مردم کرد در فصل زمستان (که فصل استراحت آن ها محسوب می شود) هر شب در منزل یکی از بستگان جمع می شوند و به انجام بازی های فرح بخش زمستانی می پردازند.
در این فصل نویسنده به معرفی و تشریح بازی های رایج در مناطق کرد نشین می پردازد. از ویژگی های این بازی ها شادی و هیجان، ساده و گروهی بودن آن هاست.
در فصل دوازدهم نویسنده به شب نشینی ها، دید و بازدید ها، مراسمات و سرگرمی های مرسوم در بین مردم کردستان در شب های سرد و بلند زمستان پرداخته است.
در فصل سیزدهم نویسنده قصه های مربوط به زمستان در فرهنگ مردم کرد را مورد بررسی قرار داده است.
«هر بخش از ادبیات شفاهی جنبه هایی از فرهنگ یک قوم را نشان می دهد، در قصه های کردی که بخش مهمی از فرهنگ این قوم را تشکیل میدهد، از مبارزه دو نیروی خیر و شر، پایداری در برابر زشتی ها و گرایش به نیکی ها سخن رفته است» (سلیمی، ۱۳۸۱، ص ۱۷۹).
نویسنده در این فصل به معرفی و شرح اجمالی برخی از قصه های زمستانی رایج در مناطق مختلف کردستان پرداخته است.
در فصل چهاردهم نویسنده سرود ها و ترانه های زمستانی فرهنگ کرد را بررسی کرده است.
سرود ها و ترانه ها سرمایه فرهنگی یک قوم و ملت محسوب می شوند. ترانه های کردی از اصالت و ظرافت خاصی برخوردار هستند.
بخشی از ترانه ها و اشعار عامیانه کرد ها در باره زمستان و پیامد های آن است، آنان برف، باران، یخبندان و سرما را سرچشمه خیر و برکت می دانند؛ برف را نشانه سپید بختی و باران را مظهر طراوت طبیعت می دانند، از این رو بخشی از ترانه ها و سرود هایشان متأثر از مظاهر زمستان است.
در این فصل نمونه هایی از اشعار زمستانی مردم کرد آمده است، که با دقت در مضامین این اشعار می توان به درون مایه غنی و اصیل این اشعار پی برد.
در فصل پانزدهم نویسنده در این فصل تشابهات فولکلور کردی با فولکلور دیگر اقوام ایرانی را بررسی کرده است.
اقوام کهن ایرانی از دیرباز با یکدیگر روابط و تعاملات اجتماعی فراوانی داشته اند، همین تعاملات باعث شده است که بین اقوام مختلف دادو ستد های فرهنگی زیادی صورت صورت بگیرد، از این رو در برخی از شهرها و روستاها چنان پیوند عمیق و ریشه داری میان مردم پدید آمده است که قصه ها و ترانه های یک قوم مستقیماً وارد قصه ها و ترانه های اقوام دیگر شده است، افسانه ” کرد اوغلی یا پسر صیاد ” یکی از این موارد است، که معنای فرهنگ یگانه و وحدت ملی را به بهترین وجه بیان می کند.
نویسنده در این فصل به ذکر نمونه هایی از قصه ها و افسانه های مشترک بین اقوام کرد و سایر اقوام ایرانی پرداخته است.
در فصل شانزدهم نویسنده به ذکر نمونه هایی از ضرب المثل ها، اصطلاح ها، و تعبیرهای زمستانی رایج در بین مردم کرد زبان، در مناطق مختلف ایران پرداخته است.
در فصل هفدهم نویسنده اصطلاحات مربوط به زمستان در زبان کردی را در جدولی به همراه ترجمه فارسی و آوانگار لاتین آورده است. این جدول و آوانگاری های آن می تواند به فارسی زبانانی که قادر به خواندن زبان کردی نیستند، کمک فراوانی بکند.
پیوست: نویسنده در انتهای کتاب پیوستی تحت عنوان ” زمستان در شعر شاعران معاصر و کلاسیک کرد ” آمده است.
نویسنده در این پیوست نمونه های از اشعار زمستانی شاعران کرد زبان را آورده است. در این اشعار شاعران بیشتر از مظاهر طبیعی مثل کولاک، سرما، و طوفان سخن به میان آورده اند.
“کتاب زمستان در فرهنگ مردم کرد” به قلم آقای هاشم سلیمی، و به همت انتشارات سروش در ۲۹۲ صفحه در سال ۱۳۸۱ در تهران منتشر شد.
ســەرچــەوە : انسان شناسی و فرهنگ
