شه‌هرام ئه‌کبه‌ری
بێگومان چه‌وچه له ناوچه‌ێ خوه‌مان جی خوه‌ێ له فه‌رهه‌نگ و زووانمان کردێیه‌سه‌و وتۊیه‌نیم بۊشیم به‌ش فره گه‌وراێگه له فولکلۆر ناوچه‌یل کوردەواری . له وه‌ت و وێژ ڕووژانه‌مان وه‌ل یه‌کا فره له‌ێ چه‌وچه‌یله دۊنیمن. یه‌کێگ له‌ێ چه‌وچه‌یله توام شیه‌و بکه‌م ک له کووا تیه‌ێد: که‌ێوانووێگ له ته‌نیا ماڵێگ له دۊر شارژییا. که‌ێوانوو کوڕێگ و وه‌ۊێگ داشت ناو وه‌ۊه‌گه‌ێ یاسمەن بۊ وه‌لێ وه پێ یاسی وه‌تن .که‌ێوانووه‌گه فره کار کرد له شه‌وه‌کی تا ئێواره ئه‌و زه‌ۊ نه‌نیشت.له ئقباڵ گه‌ن که‌ێوانووه‌گه وه‌ۊه‌گه‌ێ فره چڵێسۊ و هرچێ ماس و دوو و رۊن داشت وه دزیه‌و چنگێ کرده‌پێیا جوورێگ بۊ ک وه‌ختێگ تواسن وه ده‌ور یه‌که‌و نان بخوه‌ن که‌ێوانوو دی کوتیگ له ماسه‌گه خوریاس. که‌ێوانوو وه‌ل خوه‌ێیا فکر کرد وه‌ت هاتێ کوڕه‌م ماسه‌گه خواردۊد جارێگ تر وه‌ت نه کوڕه‌م چڵێس نییه، یه شوون یاسییه م خوو زانم ئه‌ۊ فره نه‌وسنه. هه‌ر کارێگ کرد بتۊیه‌نێد مچ یاسی بگرێد نه‌تۊیه‌نس. یه‌ێ رووژ کاسه ماسه‌گه له ده‌س یاسی برد له ناو ئه‌نباره‌گه‌ێیان هشار کرد تا دی نه‌خوریه‌ێد.که‌ێوانوو خوه‌ێ دزیه‌و و چێ ماسه‌گه بشارێده‌و. کاسه ماسه‌گه ناێه‌ێ بان تاقچه‌ێ ناو ئه‌نباره‌گەوە تا دی ده‌س وه‌ۊه‌گه‌ێ وه پێ نه‌ڕه‌سێد له دۊیاێ ئه‌وه قه‌ێر فره‌ێگ ئارد پشانه بن ئه‌نباره‌گه‌وا تا شوون پاێ بکه‌فێد. که‌ێوانوو هاتەو دیشت و چێ وه ژیان ڕووژانه‌ێ خوه‌ێ ڕه‌سی . یاسی له شون که‌وانوو چێ، زانس چیشتێگ برد هشار کرد ڕه‌سیه دره‌گه‌و دی بن ئه‌نباره‌گه له وه‌یشت ئارد وه ده‌ره‌و نییه چه‌نه سوو ده‌رزێگ له زه‌ۊ دیار نیه چه‌وێگ گل دا دی کاسه ماسه‌گه ها بان تاقه‌گه‌وا ، یاسی وه‌ل خوه‌ێیا وه‌ت چۊ بچم له ماسه‌گه بخوه‌م ده‌سمی وه پێ نیه‌ڕه‌سێد فره به‌رزه ئه‌گه‌ریش بچم شوون پام بکه‌فێد زانێد م ماسه‌گه خواردمه. که‌ێوانوه‌گه خه‌رێگ داشت یاسی چێ هاورده‌ێ و چێه‌و کووڵێ هه وه‌و جووره چیه‌و ناو چنگ کرده ماسه‌گه‌ێیا وتێره‌لێ خوارد و ده‌رچێ. شه‌وا گ هات که‌ێوانوو هاته‌و سه‌ر ماسه‌گه بزانێد چوه وه سه‌رێ هاتێه دی شوون سم خه‌ره‌گه که‌فتێه ، چیه‌و سه‌ر کاسه ماسه‌گه دی شوون چنگ ئاێه‌مێگه ک له ماسه‌گه خواردێیه،که‌ێوانوو له‌ێ کاره سه‌رێ سڕ مه‌ن . وه هه‌ڵه‌پڵه کاسه‌گه هاورد ئڕا لاێ کوڕه‌ێوو وه‌ۊه‌گه‌ێ و وه‌ت ” سه‌رم سڕ مه‌نێیه له‌ێ کاسه و ماسه * سم سم خه‌ره‌و چنگ چنگ یاسه “
میرزاده عشقی شاعر کورد ناودار ئه‌هل شار هه‌مه‌دان، هه‌ڵوه‌سێگ دێرێ وه ناو (جمهوری سوار) ک ئه‌ی داستان «یاسی» وه شێعر وه زوان فارسی هاوردیه و ئسفاده‌ێ سیاسی له لێ کردیه ئه‌ڕاێ ڕه‌خنه‌گرتن وه حکوومه‌ت ڕه‌زاخان. عشقی ئه‌ی په‌ند پێشه‌نان وه فارسی له‌ێوا وه‌رگێڕاندیه:
«دست، دست یاسی و پا، پای خر/ من که از این کار سر نارم به در»
ک هه له‌ی هه‌ڵوه‌س فارسی عشقییش نیشانه‌ێگ له زوان کوردی ک زوان داڵگیی بۊیه، دیار و ئاشکراس.
خوه‌زگه نۊسه‌ر ڕێزدار جناب شه‌هرام ئه‌کبه‌ری ئاماژه‌ێگیش وه‌ی هه‌ڵوه‌سه کردیات. سپاس و ڕێز له نۊسه‌ر و ماڵپه‌ر.
جمهوری سوار:
«هست در اطراف کردستان دهی
خاندان چند کرد ابلهی
قاسم آباد است آن ویرانه ده
این حکایت اندر آن واقع شده
کدخدایی بود کاکا عابدین
سرپرست مردم آن سرزمین
خمره ای را پر ز شیره داشته
از برای خود ذخیره داشته
مرد دزدی ناقلا “یاسی” بنام
اهل ده در زحمت از او صبح و شام
بود همسایه بر آن ، کاکای راز
وای از بهمسایه ی ناسازگار
عابدین هرگه که می گشتی برون
“یاسی” اندر خانه میرفتی درون
نزد خم شیره ، بگرفتی مکان
هم از آن شیرین ، همیکردی دهان
این عمل تکرار هی میگشته است
شیره هم رو بر کمی میهشته است
تا که روزی ، کدخدای دهکده
دید از مقدار شیره کم شده
لاجرم اطراف خم را کرد سیر
دید پای خمره جای پای غیر
پس همه جا ، جای پاها را بدید
تا بدرب خانه ی “یاسی” رسید
بانگ زد ای یاسی ! از خانه درا
اینقدر همسایه آزاری چرا ؟
دزد شیره ، یاسی نیرنگ باز
کرد گردن را ز لای در دراز
گفت او را این چنین کاکا سخن :
“تو چه حق داری خوری از رزق من”
شیره ی من ، از بهر خود پرورده ام
خواست تا گوید که من کی کرده ام
عابدین گفتش : ” نظر کن بر زمین
جای های پای های خود ببین”
دید یاسی ، موقع انکار نیست
چاره ای جز عرض استغفار نیست
“گفت : من کردم ولی ، کاکا ببخش
بنده را بر حضرت مولا ببخش”
بار دیگر ، گر که کردم این چنین
کن برونم یکسر از این سرزمین
از ترحم عابدین صاف دل
جرم او ببخشید و یاسی شد خجل
چونکه از این گفتگو چندی گذشت
نفس اماره ، به یاسی چیره گشت
باز میل شیره کرد آن نابکار
اشتها برد از کفش ، صبر و قرار
دید بسته عهد ، او با عابدین
که ندزدد شیره اش را بعد از این
فکر بسیاری نمود ، آن نابکار
تا در این بابت ، برد حیله بکار
رفت بر پشت خری شد جایگزین
راند خر را در سرای عابدین
دست خود را در درون خم ببرد
تا دلش میخواست از آن شیره خورد
کار خود را کرد ، چون بر پشت خر
با همان خر ، آمد از خانه بدر
باز دید اوضاع خم ، بر هم شده
همچنین از شیره ی خم کم شده
پای خم را کرد با دقت نظر
دید پای خمره ، جای پای خر!
اندرون خمره هم ، سر برد و دید
هست جای پنجه ی یاسی پدید
سخت در حیرت ، فرو شد عابدین
هم ز خر بد دل ، هم از یاسی ظنین
پیش خود میگفت این و می گریست
ای خدا اینکار ، آخر کار کیست ؟
گر که خر کردست خر را نیست دست
یاسی ار کردست ، یاسی بی سم است
زد دودستی بر سر ، آخر عابدین
وز تعجب بانگ بر زد اینچنین!
چنگ چنگ یاسی و پا پای خر
من که از این کار ، سر نارم بدر!
این حکایت زین سبب کردم بیان
تا شوند آگاه انبای مان
گر بخواهد آدمی ، پی گم کند
پای های خویشتن را سم کند
هر که اندر خانه دارد شیره ای
همچو یاسی دارد ، او همسایه ای
آنکه دائم ، کار یاسی می کند
وز طریق دیپلماسی می کند
ملک ما را ، خوردنی فهمیده است
بر سر ما شیره ها ، مالیده است!
او گمان دارد که ایران بردنی است
همچو شیره سرزمینی خوردنی است
دید هر چه مستقیما می کند
ملت آن را زود ، بر هم می زند
مردمان از نام او ، رم می کنند
مقصدش را زود بر هم می زنند
گفت آن به تا برآید کام من
از رهی ، کآنجا نباشد نام من
اندرین ره ، مدتی اندیشه کرد
تا که آخر کار یاسی پیشه کرد
گفت جمهوری ، بیارم در میان
خر شوند از رویتش ایرانیان
گر نگردد مانع من روزگار
می شوم بر گروه ی آن ها سوار
فرق جمعی ، شیره مالی می کنم
خمره را از شیره ، خالی می کنم
نقش جمهوری ، بپای خر ببست
محرمانه زد به خم شیره دشت
ناگهان ، ایرانیان هوشیار
هم ز خر بدبین و هم از خر سوار
های هو کردند کاین جمهوری است
در قواره از چه او یغفوری است؟
این چه بیرق های سرخ و آبی است
مردم ، این جمهوری قلابی است
ناگهان ملت ، بنای هو گذاشت
کره خر رم کرد ، پا بر دو گذاشت
نه بزر قصدش ادا شد نه بزور
شیره باقی ماند ، یارو گشت بور»