وە بوونەێ نووڕستن وە کوومەچیرووک «چەمێگ وەل خوەێا بەێدەمان»، بەرهەمێگ لە «کەیوومەرس بەڵەدە»
بەش یەکم
کوومەچیرووک «چەمێگ وەل خوەێا بەێدەمان»، بەرهەمێگ لە «کەیوومەرس بەڵەدە»، چیرووک نۊس کوردە گ وە دەسمیەت نەشر باشوور بڵاو بۊیە و وە بەردەنگ ئەدەبیات کوردی ڕەسییە. لە سێ بەش (لە سێ نۊسمان)، هەر بەش سێ چیرووک، تێکووشم چەوێگ بارمە مل نوو کوڵەچیرووکێ گ ها ناو ئێ بەرهەمە.
چیرووک یەکم: چەمێگ وەل خوەێا بەێدەمان
یەکمین چیرووک گ ناوێ نریاسە بان ئێ بەرهەمە، نووخوازترین چیرووک ئێ دەسنۊسەسە گ هەر لە ئەو لەت یەکمە دیاری کەێد وەل چ ناوەڕووکێ ڕۊیەڕۊ بۊمن، «سەخته سەخت، نووڕسن وه ئاێەمێگ ها له هاڵ گیان کەنسن». ژیان گیانەکووڵی و بێ سەر شوون، تەتیان جەهان کۊیەنە وەل جەهان نووخوازەو، لە ناو چێن و هەڵکەفتەیل تایبەت وە مەرگ گ لە شێوەێ خەێاڵوەنی و ڕاوهات دەرتیەێد، یەکێگ لە گرنگترین بنەواێ ناوەڕووکی چیرووک نۊسان لە سەردەم مودڕن بۊیە. فرە لە نۊسەرەیل تێکووشینە لە ئێ باوەتە ئەو زەینیەتە گ دێرن لە ناو یەێ چیرووک وە ئەوڕێ بچوود. لە ئێ چیرووکیشە تێکووشیاس گ بەردەنگ وەل ناوەڕووک گیانەکووڵی و بێ سەر شوونی (هەم وەرجە مەرگ و هەم دۊاێ مەرگ) و هەم پەشێو بۊن مرووڤێ گ یەێ قولێ ها ناو ئەمر کۊنەو ئەو قولێ وە زوور کڕننە ناو ئەمر مۆدڕن، رۊیەڕۊ بوود ئەمان لە باوەڕ من نەتۊیەنستێیە وە درسی ئێ گەپە نیشان بەێدن، هاتێ مدوو سەرەکی یە بوود، ئێ سووژە گ نۊسەر هەڵوێژانێیە تا ئێ ناوەڕووکە وەلێا باێد، تایبەت وە چیرووک کوڵ نییە.
نۊسەر تێکووشێد چەنان هەڵکەفت و گەپەیلێ گ نۊنەر زەێنییەت کۊیەنەس، لەواێ باوەڕەیل و ئەفسانەیل، پێشە و کار ژن و پیایل لە قەدیم، مکانیسمەیل زۊنە گ ژیان مەردم لە بانێ گل خواردێە، لە ناو ئێ چیرووکە کووەو بکەێد، لەواێ باوەڕێ گ لە بارەێ چەمەگە هەس، گەپ جن و مڵاێکەت، پیاێ گ سەرتەریەس و لە کوناێ کەێیان گوور دەێدەو بان، ژنێ گ تیمارکەرەو عرووسیش ڕەژێدەو، ئێکەش لە شان یە تێکووشێد کوڵبڕ بڕێگ ئاماژە وە کەساێەتییەگان بکەێد، ئەڕاێ نموونە کوڕێ گ چنووک و چەوتەنگە و دنیا تێرێ نیەکەێد؛ ئێ بەرهاتەیلە گ نۊسەر پساێ تن تن وە ئیمە دەێد، نواێ چفت بۊن زەین ئیمە وەل چیرووکەگە گرێد، نیەێلێد خوەمان وەرە وەرە وەلێا پێش بچیمن، چۊن تەنیا پساێ گوزارش دەێد.
ئیمە فرەتر تەتیەێمنە دەس دەس کردن ڕاوی (خود نۊسەر) ئەڕاێ وەتن ئەو گەپە گ چەوەڕێ هەیمن، تەتانەت تێکووشێد لە کەسایەتی بۊشێد، ئەمان چۊن چیرووک کوڵە، دەرفەتێگ وە نۊسەر نێیاس گ بتواێد فرەتر پێش بچوود، هەرسەێ هەوەجە بۊیە گ چۊزە بەێد و پەلەو بگرێد چۊن توایم بڕەسیمنەو، پەیوەندی ئەندامەیلێ گ راوی پساێ لە وەرەو تیەرێدان (لەواێ هەڵکەفتەگان، کەسایەتیەگان و هۊردە ڕاوهاتەگان)، وەل یەکا دۊز چوەسە؟! ئەمان دۊاخر تەنیا ڕەسیمنەو گ بڕیار بۊیە ئێ مەرگە پەیوەندی بگرێد وەل چەمێگا، بێ یەگ ئەو چەمە لە دریژەێ ڕاوهات ئەڕاێ ئیمە بوودە یەێ ناوەند یا پیەڵ، تەنیا وەپێ ئاماژە کریاس ئەمان یە ئەو ناوەندە نیە گ وەپێ هەوەجە داشتیمنە لەواێ مەچیرێگ وە ناوڕاس هەڵکەفتەگانەو ڕێداگرتیاد تا بۊاتادە ئەو هێڵ ناوەندیە گ چیرووک کوڵ وەپێ هەوەجە دێرێد. سە هەرسەێ نۊسەر تێکووشیە لە شێوەیل نوو چیرووک نۊسان کەڵگ بگرێد، ئەمان چیرووکەگە وە مدوو ساختارێ، ئێ دەرفەتە وەپێ نێیاس گ سقام بگرێد و یە لە ئەو چیرووکەیلەسە گ سووژە پساێ فەداێ ساختار بوود و دامرکیەێد.
سە ئیمە لە ئێ چیرووکە تەتیەێمنە چەنان ناوەند، کەسایەتی و هەڵکەفت گ تا توایم وەلێانا پەیوندی بگریم، وە پەرتخ ڕەسێد. مدوو سەرەکی یەسە گ ئێ چەن دەسە بۊنە لە ناو دوون چیرووک کوڵ نیەتۊەنێد وە سقام بڕەسێد و خاستر یە بۊ گ دریژترەو بوود و ئێ سووژە ڕێ داشت ئەڕاێ یەگ نۊسەر فرەتر لە بانێ هۊردە بوود و تەنانەت هەر وە ئێ سووژە و پەیڕەنگە گ لە باوەڕم دڵگرە و جی کار دێرێد، یەێ چیرووک دریژ بنۊسێد. هەرسەێ وە دی کردن ئێ سووژە نیشاندەر زەێنیەت پڕهاز نۊسەرە گ یە دیەسەو، ئەمان پەیوەندی دان ژیان ئێ ئایەمەیلە و ڕێداگرتن ئەو چەمە گ پڕ لە مەتەڵ و جادووە، سووژەێگ نیە گ وە ئێ هاسانیە لە ناو یەێ ساختار کوڵ لە کیس بچوود.
ئەڕاێ نموونە ئیمە تەتیەێمنە کەسایەتی کوڕ ئەو بنەماڵە، ئێکەش داڵگ و باوگ، ئێکەش هاوژین کوڕ، لە ئێ ناوە ئاماژەێگ وە چەمەگە کریەێد، دوجارە هەڵگەردێدەو وە سەر گۊەڕیان فەزا لە ئاوای وەرەو شار و گشت ئێ گەپەیلە لەلێان قرتیاس و تەنیا وەپێان کوڵبڕ و هەڵەپەڵە ئاماژە کریاس و دۊاخریش مەرگ ڕەسێد، دی پەیوەندی ئێ بەشەیلە دیاری نییە و سەرکوت بۊنە، ئەمان ئەگەر لە ئێ دوون کوڵە بکەفێدە لا و بوودە چیرووک دریژ هاتێ وەرە وەرە خاستر لە ئێ هۊردەکاری و پەیوەندیە بڕەسیمنەو. سە ئەو تکنیکە گ نۊسەر وە کار بەێد و خوەێ تێدە مەێدان و کەفێدەو قسیە، لەواێ یەگ «نیەتوام فرەتر لەیە شیەو بکەم، نیەتوام دۊرەو بووم، نیەتوام کەسایەتیەگە شەکەت بکەم و …»، پساێ تێکووشێد لە ساختارێ گ دیکتە بۊیە دۊرەو نەکەفێد، ئەمان ئەڕاێ بەردەنگ تەنیا دۊز بۊن ساختار گرنگ نییە، بەردەنگ تواێد، سووژە، پەیڕەنگ و ساختار و هەر ئێ جوور ناوەڕووک و شێوەی ڕەوایەت وەل یەکا هارموونی داشتوون و وەل یەکا پێش بچن تا گشت بەرەیل چیرووکەگە دۊازیدۊز بوون. سە لە ئێ چیرووکە جیا لە سووژە و ناو خاسێ، ئیمە وەل خوەێا نیەوێدن و ئەگر من بۊاتام، تەنیا لە ناوناس ئێ چیرووکە ئەڕاێ بەرهەمەگە کەڵگ گرتم، ئەمان نەنامێ چیرووک یەکم، چۊن چیرووک یەکم فرە گرنگە لە یەێ کوومەچیرووک. ئەڵبەت بەردەنگیش نەبایس هەر لە ڕۊ چیرووک یەکم یا چەن لاپەڕەێ سەرەتایی، داوەری بکەێدن، بایەس دریژە بەێدن وە تایبەت لە ئێ کوومەچیرووکە گ لە دریژە دان وەپێ فرە هەز بەیمن.
چیرووک دوێم: شوون پاێگ لە بان وەفر
جیا لە ئێ کوومەچیرووکە، لە باوەڕ من یەکێ لە پڕهازترین چیرووکەیل کوڵ لە ناو زوان کوردی هەر ئێ چیرووکەسە گ تەنانەت دەرەقەت هاوماڵی کردن وەل چیرووکەیل ئەدەبیات جەهانەو دێرێد. لەێرە دۊنیمن گ سووژە، پەیڕەنگ و شێوەێ ڕاوهات وەل ساختارەو وە درسی پێش چێنە، دی هۊچکام فەداێ ئەوەکە نەۊنە چۊن ئێ تیکەڵ بۊنە وە شێوەیل سروشتی ڕیک و پیکەو بۊیە، خەوەرێگ لە مل قوت گرتن و منە من کردن بێ مدوو پێنۊس و زەێن نییە. پێنۊس و زەێن نۊسەر ها لە خزمەت چیرووکەگە، سە تۊیەنستنە وەل یەکا وە درسی چفت بوون و بوودە بنەواێ یەگ دۊاخر ئیمە یەێ ڕاوهات دۊازیدۊز بخوەنیمن. شێوەی تیکەڵ کردن راسیەت و خەیاڵ لە ئێ چیرووکە ئەوقەرە پڕهازە گ لە راس ئیمە وەل خوەێا بەێدن و بنئاوێ بۊمن، ئەڕاێ ساڵەیل ساڵ.
وەرجە بڵاو بۊن ئێ کوومەچیرووکە، چەن ساڵ پێش ئێ چیرووکە خوەنیمە و هێمانیش ئەو رەنگ و دەنگێە لە ناو زەینم گل خوەێد و هاتێ ئەڕاێ بەردەنگەیل تریش هەر ئێ هەستە وەلا بارێد، وە تایبەت هەناێ وەلێا بکەفێدەو رێ. هەناێ گەپ لە ناوەند لە بەش قوڕنە یا چوارچوو لە ناو چیرووک کوڵ دەیمن، دۊز هەر ئێ شێوەسە گ لە ئێ چیرووکە دۊنیمن گ لە ناو قوڕنەێ وەفری وە دی هاتێە. هەناێ پساێ خوەنیمنێ، چمان پساێ وەفر وە ملمانا وارێ و ڕچگیایمنە، چەقەێ دێانمان تێد و چنگەخڕێ کەیمن و هەر دریژە دەیمن و هەر فرەتر چقیەێمنە ناو قۊلی ئێ جۊلیان سروشتیە، سە وەلێا پێش چیمن. یە دۊز هەر ئەو کارەسە گ یەێ چیرووک کوڵ لە سەردەم ئێمڕوو وەل زەێن ئایەمەو کەێد.
هەر لە چەن لەت سەرەتایی، ئێ چیرووکە کارێ کەێد تا بەردەنگ وەرەو هەلارەوا بچوود، ئێ تایبەتمەنیە لە ناو چیرووک دەسمیەت دەێد هەر لەتێ گ وەرەو نوا چیمن زەێنیەت ئیمە لە چیرووکەگە نەوڕیەێد، یانێ هەوەجە دێرێد لەواێ یەێ ئاوەنگ لە ناوێن لەتەیل چیرووکەگە باێد و بچوود تا بتۊیەنێد ئەو پەیوەندی ڕواڵەتیە گ بایەس بۊنێدەو و تەنانەت هەناێ چیرووکەگە وە پەرتخ ڕەسێد، هەم لەنوو خوەشێ تیەێد دوجارە بخوەنێدێ و ئێجار دیاریە گ خاستریش ڕەسێدەو. ئێ دارەلۊس بۊن بەردەنگە فرە جار دەسمیەت دەێد تا نۊسەر بتۊەنێد هەم ئەو چیرووکە ئەڕاێ بەردەنگ چێزبەخشەو بکەێد و هەم ئەو ئلمانەیل ئەدەبیە، وە تایبەت لە سەردەم ئێرنگە، بپارێزنێد و چیرووکێگ هەمەگیر و سقامدار بنۊسێد.
کەڵگ گرتن لە نۊنەرەیل دیاری لەواێ فەڕاشە، بوو ئەتر، کەوش واکس دریاێ، وەفر و شوون پا لە دریژەێ چیرووکەگە وە ئیمە دەسمیەت دەێد وەل ئەو فەزا گ بڕیارە چیرووکەگە لە تووێ وەدی باێد، وە خاسی ئاشناوە بۊمن و هەر ئێ ئاشناییە ئمجا دەسمیەت نۊسەر دەێد تا لە فرە وەتن دەس بکیشێد و یە لە ئابووری وشە و زوان تایبەت وە چیرووک کوڵ فرە گرنگە. یانێ زێز وە چیرووک یەکمی، لەێرە دی قرتانن لە کار نییە، سەرکوت کردن لە کار نییە، لە ڕاس هەر ئەقەرە گ هەڵکەفتێە هەوەجە هەس وە وەتن ڕاوهاتەگە، ئەودۊاێ دی ها مل خوەمان و یە یانێ «هاوبەش کردن بەردەنگ» گ یەکێ لە گرنگترین مدووەیل وە دی هاتن چیرووک کوڵیش هەر یەسە.
لە لایەن ناوەڕووکی ئێ چیرووکە پڕهازە. بێ یەگ بتواێد چشتێگ سەرڕاس بۊشێد، هەر وە ئەو نمایش ئەدەبیە گ خەێدەو رێ، بڕێگ لە گرنگترین تئوریەێل دەرۊنناسی و کوومەڵگاناسی ئەڕامان دیارییەو کەێد. ئەڕاێ نموونە تئوری «ئەوڕەسین-وژ و وژ-ئەوڕەسین» گ نیشاندەر یەکێ لە دیاریترین هەڵکەفتەیل دەرۊنی مرووڤە. هەناێ کەسێ دۊز نەزانێد چ هەستێگ دێرێد یا دۊز چوە ئەڕاێ پێش هاتێە، کووشێد لەواێ یەێ تماشاکەر دەیشتین بنووڕێدە خوەێا تا لە زوانی ئەۊیەو بڕەسێدەو چوە وەپێ هاتێیە. ئێسە ئەگەر ئێ دەرەقەتێە کەم هاز بوود یا لە ناو هەڵکەفت تایبەتێ گیر باێد و نەتۊیەنێد وە خاسی دپیەکێ بکەێد، لە ئێ باوەتە سەر لەلێ شێوێد، کەفێدە ئاژاوە، وە ئێ مدووە چوودە پیری تماشاکەرەیل ترەکەو. دڵگر یەسە بزانیم مدوو یەگ لە جەهان کۊیەنەپارێز و دۊامەنێ ئەقەرە قسیەێ مەردم گرنگە هەر ئێ گەپەسە گ ئایەمەیل وە ئەوڕەسین دەرۊنی و ئەو خوەێ پاراستنە نەڕەسینە، یانێ ئەوڕەسین-وژ کەم هازێگ دێرن، سە هەر منەی خوەێان لە ناو قسیەێل مەردم کەن. لە ئێ چیرووکیشە دۊنیمن، ئەو کەسایەتیە دۊز نیەزانێد چوە بۊیە، کەفتێەسە ئاژاوە، وە ئێ مدووە مەردم یا ئەو تماشاکەرەیلە تیەنەو دەنگ و هەر ئێ دەنگەیلە هاتێ دۊاخر بوودە مدوو وە ئاکام ڕەسین زەێن مرووڤێگ ئەڕاێ وە پەرتخ ڕەسانن کارێ گ هاتێ خوەیش دۊز وەپێ نەڕەسۊد:
{یەکێ وەت: له شارستانی یەکێ ئەو هەفته خوەێ کوشت.
یەک تر وەت: لەو هەفته تا ئێرنگه دا نەفەر خوەێان کوشتنه ، خاسه ک یەۊ
خوەێ ئدام نەکردێیه .
یەک تر وەت: یەکێ وه کارت خوەێ و د نەفەرتر کوشتێیه .
دەنگێگ وه نزم هاته گوشم وەت: چوه ئۊشین بیمارسان پڕه ، خودا ڕاس بارێد تاۊلێ بگرن خاسه .}
چیرووک سێم: خۊن و ئرمێس
ئێ کوڵەچیرووکە لە پەنج پەردە یا ڕەوایەت هەڵکەفێد. لەێریشە هەم دۊنیمن گ ئەو ناوەندە وە درسی پێش چێیە، چەن پەلەو نەۊیە، درسە لە پەنج پەردە ئیمە تەتیەێمنە ئێ ڕاوهاتە، ئەمان لەواێ میەرگ و دەنگ تەزمێر وەل ئەو ناوەندەو گ لەواێ مەچیرە، وەل یەکا پەیوەندی خوەن و دۊز دەر تیەن. ئەو ناوەندە، لە لایەن ناوەڕووک وەل چیرووک وەرجە خوەێا، پەیوەندی دێرێد، پساێ هەم گەپ لە ئەو دزەڕاییە دەێد گ ئیمە یەکم جار پساێ یەێ زەێنیەت لەلێ دۊنیمن، ئێکەش هەناێ کەسایەتی یەکم یا ڕاوی وە مدوو هاوردن جنس تێدە ماڵ، دی ڕەسیمنەو. ئەڵبەت لە سەرەتاوە وە مدوو یەگ هێمان ئەو هەڵکەفتە شییەو نەۊیە، فرەتر زەێن بەردەنگ چوودە بان یەگ گەپێ دزەڕایی کردن خوەێ (وە مدوو مەواد) وە بنەماڵەیە و ئەو کەسە گ تواێد بکوشێد خوەێە، ئەمان وەرە وەرە ئێ فکر و خەێاڵ راویە ئەڕامان دیاری ترەکەو بوود و ئەو سنوور خەیاڵ و ئەمر ڕاسگانیە، هەر لەواێ ئەو یەکی چیرووک، وەرە وەرە نریەێدەو و تۊیەنیم لەلێ بڕەسیمنەو. هەرسەێ لە ئێرە فەزا جیاوازە و گیچەڵەیل کوومەڵایەتی لە تووێ دۊنیم گ نۊسەر تێکووشیە یانە وەل سووژەێ سەرەکیەو تیکەڵ بوود و لە ئێ باوەتە سەرکەفتێیە چۊن چشت زیاتی نیەۊنیم و خاس چفت بۊنە. نۊسەر وە مدوو ئاشنایی وەل ئێ جوور فەزایلێ وە تایبەت لە شار ئسڵام ئاوا، خاس تۊیەنستێە ڕواڵەت و دیالۆگ کەسایەتیەگان ئەڕامان بپووڕنێد.
«جوێس کاڕۆڵ» نۊسەر ئامریکایی باوەڕ دێرێد، یەکێ لە گرنگترین مدووەیل گ نۊسەر ئانتریک بوود ئەڕاێ نۊسان، بۊن کەسەیلێگە گ دەرفەت یەگ دەنگ خوەێان وە گووش کوومەڵگا و سیستم ئەوڕێبەر بڕەسنن، نەێرن، سە نۊسەر بوودە دەنگ ئەوانە، دەنگ کەسەیلێ گ لە هۊرەو چێنە یا وەپێان هەمیەت نێانە. لە ئێ چیرووکە ئێ ئانتریک بۊن و ئێ دەنگەودان نۊسەرە دۊنیمن. هەر ئەو جوورە گ لە ناو چیرووکەگە خوەنیمن : «له مناڵیا هەناێ بێدەسڵات بۊمه چێمەسه ژێر پەتووێگەو. هیچ وەخت، هیچ وەخت له زنەی چەنه ئێرنگه بێدەسڵات نەۊمه…»؛ ئێ چیرووکە دەنگ بێ دەسەڵاتییە، دەنگ کەسەیلێ گ بنئاو گەنەکاریەێل کوومەڵگان و لە کیس چێنە. هەرسەێ هاتێ لە چۊزمانەو دیاری نەون، گشت فکر بکەن یانە ژیان خاسێگ دێرن، یا دەرەقەت دێرن، ئەمان ڕاسیەت یەسە لە دەرۊنەو لە یەک داچەکیانە و ئەو گەنەکاری و ژیان نەوەکارە گ دێرن، دی وێڵێیان نیەکەێد، هەر ئەو جوورە گ لە دۊاخر ئێ چیرووکە خوەنیمن: «تەنیا شەوانه له دوانزه وەرەولا یەکێ وه دزییەو له پلەگان تێدەو بان و فەڕاشه خەێ له دەرەگه…»؛ سە ئێ کارەساتە دریژە دێرێد.
یەێ بەرهات گرنگ گ لە ئێ چیرووکە کەفتە وەر چەوم، بۊن متر و هەمڕێ بۊنێ وەل چۊزمان ڕاوهاتە، یانێ کەڵگ گرتن لە ڕەستەیل کوڵ و رۊت گ پساێ تن تن تیەن و ئۊشیەن، هەر لەواێ هاتچوو متر؛ و هەر ئێ هەڵکەفتە لە ناو فەزای وارانیش دۊنیمن، سە ئێ ئلمانەیلە هەر لەێوا وە کار نەچێنە، لە بانێان فکر بۊیە، سە دەسمیەت دەن گ خاستر بتۊیەنیم لە ئەو قوڕنە بڕەسیمنەو تا وەلێا پێش بچیمن.
لە ناو چیرووک نۊسان، گاجار نۊسەر لە ئازمان خوەێ کەڵگ گرێد، دیاریە لە ئەورە ئەو ئازمانە سروشتیە سە چیرووکەگە سروشتی چفت بوود، ئەمان چیرووک تەنیا ئازمان سەرڕاس ژیان نۊسەر نییە، وە مدوو ئافراندن فەزا و کەسایەتیەێل جیاواز، نۊسەر فرە جار دەس بەێد وەرەو سازین ئازمان نوو، لەێرەسە گ کار دژوارەو بوود و هەوەجە وە یەێ زەین تەقچوو دەر، هووشیار و فرە پڕهاز هەس گ بتۊیەنێد خوەێ وە درسی بنەێدە ناو چیرووکەگە، گاجار لە شوون یەێ ئایەمکوش، گاجار لە شوون یەێ خەباتکار، گاجار لە شوون یەێ ئاخون و هەر بۊنەوەر ترەک، چ گیاندار، چ بێ گیان، چ ژن، چ پیا، کار سەرەکی چیرووک نۊسان یەسە و لەێرە خوەێ نیشان دەێد گ ئەو پێنۊسە چەنێ دەرەقەت دێرێد.
لە ناو چیرووک کوڵ وە مدوو یەگ یەێ ناوەند دیاری هەس و ساختار ئێ چۊنە ناوەندێگ وە نۊسەر ئجازە نیەێد فرە وە ناو کووک کەسایەتی و فەزاسازی بچوود، ئەمان یە وە مانای نەۊن کەسایەتیەێل دیاری و فەزایل داستانی نییە، بەڵکە تەنیا شێوەی کەڵگ گرتن لەلێان جیاوازە وەل ژانڕەیل ترەکەو لەواێ ڕۆمان. لە ئێ چیرووکە ئیمە دۊنیمن گ تا ئاستێگ نۊسەر کووشییە هەر لوواێلوو ئەو ساختارە گ باێەس هۊرێ وەپێەو بوود تا ئاستێگ کەسایەتیەگانیش ئەڕامان وە نمایش بنەێدن بێ یەگ بتواێد ئەو هەزە لەلیمان بسێنێد و سەرڕاس تەنیا گوزارشێگ لە تایبەتمەنیەێل چۊزمانی و ڕەفتاری بێەێد، کارێ گ ئەگەر نۊسەرێگ وەرەو پێ بچوود خسار ڕەسنێدە چیرووکەگەێ، وە تایبەت لە سەردەم ئێرنگە. چۊن هەر ئەو جوورە گ ئاماژە کردم لە ناو چیرووک، وە تایبەت چیرووک کوڵ، هاوبەش کردن بەردەنگ فرە گرنگە و ئێ هاوبەش کردنە لە ڕێ گوزارش دان وە دەس نیەتێد، بەڵکە ئیمە نەمایشێگ خەیمنەو ڕێ تا لە توو ئەوە، ئەو کەسایەتیەێل و هەڵکەفتەیل و ناوەڕووکەیلە گ وەپێان هەوەجە هەس، وەرە وەرە لە ناو زەین بەردەنگ بکەفنەو جۊلە و ئێ پرووسە هەوەجە وە هۊردەکاریەێل تایبەت وە خوەێ دێرێد گ ئیمە لە ناو ئێ چیرووکە دۊنیمن.
ئەڕاێ نموونە وە جی یەگ بۊشێد ڕووسی ( رووسەم، کەسایەتی ئێ چیرووکە) کاپشن خەلەبانی ها وەرێ و گوزارش بەێدن، لە دریژەی چیرووکەگە، لە ئەو جیە گ مەوادەگە سێنێد، وەپێ ئاماژە بوود و ئیمە دی ڕەسیمنەو چۊزمانێ چۊنە و ئەو چۊزمانیشە وەل خوەێا بڕێگ سازەی زەێنی ترەکیش تیەرێد، وەتایبەت ئەڕاێ کەسەیلێ گ وەل ئێ سەبک لە دڵنگ لە وەر کردنە ئاشنان. پیەک لە ناو چیرووکەیل کەیوومەرس بەڵەدە، ئەدەبیات ها لە وەرجە گشت چشت، وێ مدووە نیەتەتیەێمنە فەلسەفە یا نووڕگەێ ڕۊتێگ، فرەتر هەزەو کەسایەتیەێل ڕاسگانیە و وە مدوو هەر ئێ ڕئاڵیسمە، دۊنیمن گ لە ئێ چیرووکیشە، کەسایەتیەگان ئەڕامان ئاشنان سە ئێکەش وە مدوو جۊلیان، لە ناو زەین ئیمە قۊلەو بوون.
ئاماژەێ ئاخر لە بارەێ ئێ چیرووکە، ڕێکڵاش دیالۆگ نۊسانە گ لە شێوەی نوو کەڵگ گریاس و دی خەوەرێگ لە یەگ هەیتاهەیت دواژە بوود، ئەۊ وەت و یەۊ وەت، نییە. لە ساختار چیرووک ئێمڕووژین، هەرجی هەوەجە نییە، یانێ جیەێلێ گ دو کەس هەن و دیاریە پساێ کی قسیە کەێد، هەر خود دیالۆگ وە ناوناس یەێ دەنگ لە یەێ کەسایەتی تیەێد و لە هەر جی هەم هەوەجە بوود نۊسەر ڕێنەمایی کەێد. ئێ هۊردەکاریەێلەسە گ دۊاخر دەسمیەت دەێد یەێ چیرووک نوو داشتۊمن گ بەردەنگیش لەلێ هەز بوەێدن.
دریژە دێرێد…
……………………………………………………………………….
