ماریو بارگاس یووسا
له ساڵ ۱۹۳۶ له پرۆ پێا بۊ.
نۊسه‌ر گه‌وراێ پرۆ گرانترین ئه‌سه‌رێ رۆمانێ وه ناو «شه‌ڕ ئاخر زه‌مان» ک یهکێ له رۆمانه‌یل ناسیاێه. له ئامریکاێ لاتین یووسا وه سه‌رووک ئه‌ده‌بیات ئسپانیوولی ناسن.
کتاوه‌یل ترێ «سۊر بزن» و «ساڵه‌یل سه‌گی»یه.
یووسا له ساڵ ۲۰۱۰ خه‌ڵات نۆبڵ کرده به‌ش خوهێ.
کورته چیرووک «باپیر» یهکێ له دیارییه‌یل یوساس ک فره ناسیاێ و وه‌رچه‌و بگره.
باپیر
که‌شه‌‌ێ یهێ جار ک قرچه‌‌ێ په‌ل پوو دارێگ هاته گووشێیا یا هه‌گ قوڕواقێ قیڕان یا شیشه‌‌‌یل ده‌روه‌چه‌یل مدوه‌قه ک له سۊک بنێن باخه‌گه بۊ، له‌ریانه‌و، ڕیچه‌رمێ چرچگیاده‌و و وه ههڵهپهڵه له بان کوچگ ته‌ختێ ک دی بۊده سه‌نده‌لی ئڕاێ هه‌ڵپه‌ڕی و وه چرچه‌وله‌رزه له ناوه‌‌ێن په‌ل و پوو داره‌گان و باوش وه‌ڵنگه‌گان خوهێ شارته‌و و کوڵ گرت. وڵام هێمان مناڵه‌گه دیارێ نه‌ۊ. له ئه‌و دیم ده‌روه‌چه‌گانه‌و نووڕسه ناو دیواخانه‌گه. له شه‌وق چراخه‌گان و شه‌کیان په‌رده‌گان خاس هۊرده‌و بۊ وڵام بێجگه له دو سێ ساێڵ ک هه‌ر له هاتن و چێن بۊن، چشتێ تره‌ک نه‌ی، نه‌زانسیش ئێ ساڕکه‌یله هێن ئاێه‌مه‌گانن ک دێرن شام خوه‌ن یا هێن په‌ل و پوو ئێ داره‌یل دریژه‌نه ک پساێ شه‌کیه‌نه‌و. ئاخر دی چه‌وێ خاس هه‌نا نه‌کرد. هه‌ر له جوانیا له‌‌ێوا بۊ. هاته‌و ئڕا بان سه‌نده‌لی کوچگینه‌گه‌‌ێ و چه‌وه‌ڕێ مهن! یهێ شه‌و وه‌رجه یه واران وارۊد و له هه‌ۊرات گوڵه‌یل و نمرچ زه‌ۊ هه‌ست خوه‌ش و ته‌ڕێگ یه‌که‌و گرتۊد. وڵام مه‌ل و مووره‌گان چمان زاوزێ کردۊن، فره‌وه بۊن و ڕیچه‌رمێ له قه‌رێ نه‌ێشتۊن و هه‌ر قه‌پ گرتنه لێ. ناو ریشێ، تێوڵێ و ته‌نانه‌ت ناو کانک چه‌ویشێ، له‌شێ ئاژانۊنه‌و و له گیان جووزێ کردن. ریچه‌رمێ دی شه‌که‌ت بۊ و کزا هات. تیه‌ریکی باخه‌گه ئه‌وقاتێ تیه‌ڵ کردۊد و له یه‌یشه قینێ هات ک زانس ههناێ گ ئاشپه‌ز یا پاکارێگ باێده‌و ناو باخه‌گه و چه‌وێان بکه‌فێده لێ ک له مکوڵ وساس وه بسکه خه‌نه‌‌ێگه‌و لێ پرسن: ئاغه‌‌ێ ئۆلیگوو له‌‌ئێره چه که‌ید؟ ئێکه‌شیش کوڕ و وه‌ۊوه‌گه‌‌ێ بان و فکر بکه‌ن ک شێت بۊیه.
له‌‌ێ ویر و هاوه‌نه له قینا گیانێ ڕکیا و سه‌ر خڕ دا و له ناوه‌‌ێن گه‌ڵایل پیه‌ن و گوڵباخیه‌یل چه‌رمێ و سوور چه‌وێ که‌فت له کوڵبڕێگ ک تا هناز درانه‌گه چۊد و چمان که‌وتره‌گه ک له رێه‌گه‌‌ێ وێڵه‌و بۊد، له‌وره ژاو هه‌ڵاورد. ریچه‌رمێ وه بێده‌نگ له یهێ شوون مهن و هاورده هۊر ک سێ چین له ده‌رگه هۊرده‌و بۊد ک نریاۊده قه‌‌ێ یه‌که‌و. چمان پێشکووڵ ده‌ره‌گه‌‌یش شکیاۊد. سه باێس ئه‌و گڕه ک یه‌‌‌ی چه‌وێ لێ قافڵ کردۊد هاتۊده‌و ناو و خوهێ شارتۊده‌و بێ یه‌گ که‌سێ بۊنێده‌‌ێ. وه بێ هه‌وڵا له وه‌ر خوه‌‌ێه‌و وه‌ت: یانێ پووڕێ هاتۊد؟ ئاخر یهێ گڕ به‌س بۊ تا له ده‌ر پشتێن باخه‌گه ک یه چه‌نێگه دی که‌سه لێ هاتوچوو نیه‌که‌ێد، وه فیت فه‌ن باتاده‌و ناو ماڵه‌گه. هه‌ر له‌‌ێ وڕ ویمه بۊد ک نه‌زانسۊد شه‌و و رووژ چۊن چووده‌و سه‌ر. چمان له‌و ده‌مه خه‌وێه‌و بردۊد. وه یه‌‌ێهه‌و تا چشتێ له وه‌ر چه‌وێ ده‌رچۊد هاتۊده خوه‌‌ێا و هه‌ر یه زانس ک وه گوچانه‌گه‌‌ێ هاوردۊده لاێ ڕانێا. چێه فکره‌و ک مناڵه‌گه نه‌وێرسێه باێده‌و ناو باخه‌گه ئڕا یه‌گ ده‌نگ ڕێ کردنێ وه ترسه‌و ڕیچه‌رمی له خه‌وا که‌‌ێد و ئه‌ۊیش تا چه‌وێ بکه‌فتا له باپیرێ ک له ناو کوڵبڕ ده‌ره‌گه کوڵ گرتێه، زیه‌ڵگ هه‌ڵاورد و قیژانیا. گیانێ گورجه‌و بۊ. وا هه‌ڵکرد وڵام خێ داۊده ده‌یشت و گیانێ هوکاره‌ێ ده‌یشت بۊد و دی له ڕکیان وساۊده‌و. ده‌س کرده ناو گیرفان ئه‌ورکوته‌گه‌‌ێا و ده‌سێ چێه مل شه‌مێگا ک ئه‌و ئێوارانه له دکان سه‌ر کۊچه‌گه سه‌نۊد. ههناێ گ که‌فته‌و هۊر ژن دکانداره‌گه ک له رێ کردن قت و قووز ڕیچه‌رمێ و گوچان دریژ ئاسنینێ سه‌رێ سڕ مه‌نۊد؛ ڕیچه‌رمی له ناو ئه‌و تیه‌ریکی گژ و گیا و په‌ل و پو داره‌گان له وه‌ر خوه‌‌ێه‌و بۊیه خه‌نێ. ههناێ دکانداره‌گه قه‌ێری شه‌م هۊرد و هراش ناۊده وه‌ر ده‌سێ تا له ناوێیان هه‌ڵوژنێد ڕیچه‌رمێ وه ههڵهپهڵه ده‌س ناۊده بان یه‌کلێیان و وه‌تۊد یه تووام.
چمان وهێ ههڵهپهڵه کردنێه‌و توواس ژن دکانداره‌گه‌یش له ئه‌و کار گه‌نه گ کردۊد بڕه‌سنێده‌و. هه‌رچێ ژن پاپه‌ێ بۊ ک بنه‌ێده‌‌ێ توو قاقه‌زێ ئڕاێ، ڕیچه‌رمێ نه‌رمه‌و نه‌ۊ و بێ‌هه‌وڵا له دکان داو ده‌یشت. ئه‌و ئێوارانه تا خوه‌رئاوا له ناو کولووپ مهن و له ناو یهکێ له دیمه‌گان خوهێ شارته‌و ئڕا یه‌گ که‌سێگیش له پاکاره‌گان ناێده‌و ناو، ده‌ره‌گه کلیل کرد. ئێکه‌ش هه‌ناس راهه‌تێگ کیشا و ئووخه‌یش نه‌نوومه‌تێگ وه‌ت و وه ئه‌من و سه‌ور ده‌ر چمدانێ ک وه‌لا هاوردۊد داده‌و. بخچه‌‌ێ ئه‌رزشتدارێگ ک وه شاڵ ئه‌وریشم ڕه‌نگینێگ پێچاۊده‌‌ێ له تێ ده‌رهاورد. گوڵ سوو بۊ ک تاکسی گرت و وه رانه‌نده وه‌ت: بچوو وره‌و ده‌یشت شار. نزمه‌واێ خوه‌شێ جمیاۊد. له ره‌نگ خوه‌ڵه‌کووین و سوری ئاسمان له ئه‌و گوڵ سووه، هه‌ست ئڵاجه‌ۊێ خولیاویێگ هه‌وا داگرتۊد. ههناێ ماشین وه خاوه خاو له جاده بڕی، له ناکاوا چه‌وه‌یل بێ‌نـۊز ڕیچه‌رمێ زاقه‌و بۊ و چمان له چشتێ به‌تاڵێه‌و بۊد. وه‌ته رانه‌نده: بووسیه! ئۊشمه پێد بووسیه. ماشین پلیاده‌و وره‌و هناز ده‌ن کوچگینێ. ریچه‌رمێ خه‌ریک هۊرده‌و بۊن له بان که‌پووڵ جنازه‌ێگ بۊ ک له ناو هه‌ر دو ده‌سێ بۊ. وه چرچه و له‌رزه نووڕسه ئێ سقان وشکه‌و ک پڵسکێ گووشت وه قه‌‌ێه‌و نه‌ۊ. نه لۊت، نه چه‌و، نه زووان ته‌نیا جمجمه‌‌ێ چوڵ بۊچگێ بۊ و هه‌رچێ فره‌تر ئیسفاێ گرت، دیار دا که‌پووڵ مناڵ بۊچگێگه!! پێس بۊد و ته‌پ و تووز بانێ گرتۊد و وه قه‌د دو قوروشیێگ له لێ کونا بۊد. ریچه‌رمێ کلگ خسه‌و ناو کوناێ چه‌وێ و له کوناێ لۊتێه‌و ده‌رێ هاورد؛ ئێکه‌ش کلگ خسه چاڵی ده‌مێ و له کونای گووشێه‌و ده‌رهاورده‌‌ێ و خوهێ خه‌ڵه‌تان و جوورێگ وه‌ل ئێ که‌پووڵ مردێا بازی کرد ک چمان زینێ بۊ.
دو رووژ له ناو مجریێگ شارته‌وه‌‌ێ و خاس هۊرێه پێه‌و بۊ و له لاێ که‌سێگیش گه‌پێ نێا. یهێ ئێواران دۊیاێ یه‌گ دۊده‌‌وه‌‌ێ له ناو دیمه‌گه ده‌ر له خوهێ به‌ساۊد و له ناوه‌‌ێن مۆبڵمانه‌گه ک میرات باپیره‌ێلێ بۊ ژاو هه‌ڵاورد. سه‌ر کردۊده‌و خووار و له وه‌ر خوه‌‌ێه‌و وه‌ت: یه خودا ئه‌زمایشتم که‌‌ێد!، یه ئێمان قۊلێگه ک ڕخیش داژڵگیاسه ناوێا!. سه‌ریش نه‌کرده‌و بان تا گژوگیاێ خۊنالی و نه‌نوومه‌ت قالییه‌گه ک داڵه‌گیژانێ درس کردۊن، بۊنێد. وهێ بوونه‌وه له پڕێ چۊد ک نه‌واێ له ناکاوا یهکێ باێده ملێا و هاتێ پێ بخه‌نێد. له‌‌ێ فکر و هاوه‌نه قینێ هات و هه‌ر یه مه‌نۊد ده‌س بنه‌‌ێده‌و گری. له‌‌ێ هه‌نه نه‌خشه‌گه‌‌ێ هاورده‌و هۊر: رووژێ بۊ ک له پاێ ده‌روه‌چه‌گه وساۊده پاوه ک چه‌وێ که‌فتۊده که‌وتر مردگێ ک له‌شێ کوناکوناوه بۊد. که‌فته‌و هۊرێ ک یهێ ده‌وران سۊکێ له باخه‌گه پڕ بۊد له که‌وتره‌یل چه‌رمێ و بڕوبازێ. ئه‌نوو گرته‌‌ێ ک هه‌میشه له ناو ده‌سێ ئڕاێان دان ڕشان و ئه‌وانیش وه لاروله‌نجه‌وه نووڕسنه پێ و له ده‌ورێ دانۊکه کردن.
ئه‌و ئێوارانه هه‌ناێگ ئاشپه‌زه‌گه هات چڕیه‌‌ێ ک شام ئاماده‌س دی ئڵاوبیم خوهێ گرتۊد. ئه‌و شه‌وه خپ خه‌وێه‌و بردۊد و شه‌وه‌کیه‌گه‌‌ێ خه‌وه‌گه‌ێ له هۊرێ نه‌مه‌ن ک خه‌و دۊد یهێ ڕز که‌ڵه‌مووریژ سوور گیژ هاوردۊن له که‌وتره‌گه‌ێ و ئه‌ۊ هه‌ر له په‌نجه‌ره‌گه‌وه وه دۊردینێگه‌و نووڕسۊده پێیان. خێاڵ کرد پاکه‌و کردن ته‌پ و تووز که‌پوڵه‌گه زۊ تمام بوود وڵام هێمان هه‌ر وه پێه‌و بۊد. ئه‌ڵبه‌ت چمان ته‌پ و تووز نه‌ۊ و زوورم مینسه گه‌چیڕه‌‌‌ێ دۊیایین هه‌‌ناسه‌یل مناڵه‌گه! وه سه‌ر یه‌وه گ شاڵه ئه‌وریشمه‌گه کوتێ له پرت پێسی که‌پووڵ مناڵ شارتۊده‌و ڕیچه‌رمێ دی له پاکه‌و کردن ئاس بۊد و تواس له قینا فڕه‌‌ێ به‌‌‌ێد ک به‌تاڵێه بۊ. هه‌م وه ئه‌من و سه‌ور چێه‌و سه‌رێ و فکر کرد ک ئڕا یه‌گ خاس پاکه‌و بوود چشت چه‌ورێ توواێد؛ یه وه‌ت و یهێ پووت رۊن له ئاشپه‌زخانه هاورد و وه ههڵهپهڵه شاڵه‌گه له تێ خۊسان و وه هه‌وسڵه ده‌س کرده پاکه‌و کردنێ. ده‌س جمان و دڵنگه‌گانێ چمان شه‌پانۊدانه رۊن و ته‌پ و تووزا. له‌به‌س سایه‌‌ێ تا بۊیه وه‌فر و دره‌وشیا. له خوه‌شی گرته‌‌ێ بان سه‌ر و رۊن داچووڕیا ملێیا. هه‌م له‌نوو پێچاده‌‌ێ و ناده‌ێ ناو چمدانه‌گه‌و له کوڵووپ داده‌و ده‌یشت. ماشینه‌گه له پشت ماڵ پاێ هاورده‌و. دی شه‌وا هاتۊد، له زقم و تیه‌ریکیی که‌ل و کووڵانه‌گان چرچێ چێه دڵێیا ک نه‌واێ ده‌ره‌گه به‌سیاۊد. ده‌س ناده درانه‌گه‌ێا و له خوه‌شی یهێ له‌قه‌یش کوتا رۊێیا، ده‌ره‌گه له پشت سه‌رێ قڕچه‌ێ کرد و به‌سیا.
