هساره : محمد،فرزند سعید، فرزند علی،در سال ۱۳۰۴خورشیدی در محلهٔ “خڕێ” در شهر مهاباد زاده شد. روان‌شاد سعید ماملی، پدر محمد، از خوش‌صدایان معاصرِ وفایی، شاعر عارف مهابادی بوده و بیشتر اشعار وفایی را با صوت دلنشین خود خوانده‌است.
سعید ماملی دارای پنج فرزند به نام‌های حسین،محمد،مطّلب،حسن و جعفر بوده که حسین سال‌ها قبل بدرود حیات گفته و می‌گویند خوش‌صوتی او کم‌نظیر بوده‌است. خانوادهٔ ماملی به‌طور عموم صدای خوب و دلنشینی دارند. محمد ماملی در سال ۱۳۱۷خورشیدی نخستین آهنگ خود را اجرا کرد و تا سال ۱۳۷۱، با ۵۴سال سابقهٔ هنری،بیش از ۳۰۰ترانه اجرا کرد.محمد ماملی در سال ۱۳۴۲سفری به قلعه دزه و سلیمانیه کرد و چند ترانه را در آنجا اجرا و ضبط نمود.
کتابی با عنوان بازی بێریان:ژیان و گۆرانی‌یه‌کانی موحه‌ممه‌د ماملێ(جلد اول، محمد حسن احمد، بغداد، چاپخانهٔ الحوادث، ۱۹۸۳) درمورد محمد ماملی به چاپ رسیده‌است که در آن تعداد ترانه‌های اجراشده توسط این هنرمند بیش از ۷۰۰نوشته شده‌است. شعر تعدادی از ترانه‌های او توسط حاج هاشم نانوازادگان سروده شده‌است که متأسفانه در کتاب مذکور نامی از سرایندهٔ اشعار مربوط به حاج هاشم برده نشده و نوشته شده شعر این آواز برگرفته از فولکلور است.
محمد ماملی چند ترانهٔ دوصدایی هم با روان‌شاد ملا حسین عبدالله‌زاده اجرا کرد. ملا حسین در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۰۶شمسی در قریهٔ اگریقاش (ایندرقاش) از توابع مهاباد به دنیا آمده بود و از ۱۴سالگی کار خوانندگی را شروع کرد و در طول عمر خود بیش از ۵۰۰آواز و ترانهٔ مختلف اجرا کرده بود. ملا حسین چون از خانوادهٔ روحانی بود، متأسفانه بااینکه از نعمت سواد محروم بود، عنوان «ملا» را داشت.
هنرمند محمد ماملی از خوانندگان مشهور و تراز اول موسیقی کردی به حساب می آید. از محمد ماملی ۲۰۰۰آواز همچون میراثی گرانبها برای ما به جای مانده است .
ماملی یکی از شناسنامه‌های موسیقی کردی محسوب می شود.وی زاده شهر مهاباد است و آرامگاه وی نیز در گورستان بوداق سلطان همان شهر قرار دارد. وی در ۱۳ژانویه ۱۹۹۹در۷۴سالگی درگذشت.
وی فردی بسیار محبوب در میان مردم مهاباد و کل کردستان بود که تمام عمر خود را در میان آنان و برای آنها گذراند.
بیشتر آثار وی بر این چهار سبک خاص موسیقی کردی بود :
۱٫ بیت
۲٫ گورانی
۳٫ قه تار (همان شیوه گاتا یا گاتها در آیین زرتشت)
۴٫ حه یران
در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در یکی از شب هایی که میرزا عبدالرحیم وفایی مهابادی عارف و شاعر و آهنگساز نامور کنار پنجره گشوده منزلش واقع در چها رراه آزادی پشت خودکفایی فعلی به نظاره ایستاده بود ناگه صدای دلنشین “سعید ماملی” پدر محمد ماملی و دوستان خوش صدایش “قاقی” و “عابد” که معروف خاص و عام بودند او را به خود آورد . عبا را بر دوش انداخت و با جذبه و کشش صدا ، سر از کوچه خرِآ « خیابان استاد مجدی فعلی» درآورد.
آن سه خوشخوان با دیدن وفایی به احترامش دم فرو بستند و به سوی کوچه باغی در آن حوالی پیچیدند و وفایی به دنبالشان رفت تا به آنان رسید وگفت: فرزندم سعید این آوازها چیست میخوانی؟او را به خود آورد و جانش را با آهنگها و اشعار عرفانی سیراب نمود که آهنگهای “زولف وروخسار” “له باخان ئاه و نالَین دآ” گا ده سووتیم گا ده گریم”و… یادگار آن دوران میباشند. بعد از آن واقعه سعید ماملی که خود مرید شیوخ گیلانیزاده بود با اجرای این آهنگهای عرفانی خانقاه شمزینان را دو چندان رونق بخشید واین سنتی برای خانواده ماملی گردید. محمد ماملی میراثدار راستین این سنت بود. او با جاذبه صدای گرمش آهنگهای وفایی را زیبایی و شمایلی دیگر بخشید. دیگر برادران خوش صدای وی نیز براین راه پوییده اند و هم اکنون فرزندان کاک محمد عهده دار ادامه این مسیرند.
محمد ماملی در زمینه های موسیقی عرفانی فولکلوری و اجرای ساخته هایی از خود و آهنگهایی برگرفته از فارسی و ترکی کار کرده است.آهنگهای فولکلوری را که از مناطق منگور، مامش، پیران و … میگرفت در اجرایشان شیوه خاص خویش را چنان به کار میبرد که زیبایی و تاثیر آهنگها را صد چندان مینمود در این مورد دارای سبک وسیاق مخصوص به خود بود و هنگام استفاده از آهنگ های ترکی و فارسی چنان عجین هنرمند میشدند که در باز اجرای آنان تشخیص ریشه واقعی آهنگها بسیار دشوار و غیر ممکن میگردید.
محمد ماملی موسیقی و آواز خواندن را از کودکی پیش پدرش سعید ماملی و در جوانی نزد برادر بزرگترش حسین ماملی آموخته و در اجرای آن مهارت خاص داشت. محمد ماملی پرورده حال و هوای ۱۳۲۴بود ودر آن اوان با ماموستا هژار و هیمن همدم گشته و بعدا از اشعار زیبای این بزرگان بهره ها برد.آهنگهای “لایه لایه” و “ئه خته ر” و”کوردم ئه من” یادگار آن دوران میباشند.
در تجلیل از مقام هنری او همین گفته بس، زمانی که ماموستا هژار در عراق به سر میبرد در نامه ای به ماموستا هیمن خبر میدهد که دیوان شعرش را به نام بؤ کوردستان در تیراژ ده هزار جلد به چاپ رسانده است و هیمن در پاسخ میگوید این تیراژ بسیار بالاست هزینه اش را چگونه تامین کرده ای؟ جواب هژار به هیمن این است که راستش یک جلد از آن را به محمد ماملی هدیه دادم برایم به مثابه ده هزار جلد میباشد.
محمد ماملی آوازه خوان مردمش بود و در مردمداری و مردم دوستی کم نظیر بود همین ارتباط معنوی با مردم موجب میشد که در رفع بسیاری از اختلافات مردم نقش داشته باشد.به همین علت است که مردم خاطراتشان از محمد ماملی در زمینه های هنری، سیاسی، اجتماعی حتی بیشتر از ما افراد خانواده اش میباشد.به راستی اگر فرد کم سن وسالی در نوشته ای در باره عملکرد او در زمینه موسیقی و یا سیاست و غیر اظهار نظری بنماید و بر واقعیت امر منطبق نباشد، ناشی از عدم آگاهی و شناختش از زندگانی هنرمند بوده است.
رابطه ماملی با مردمش چنان صمیمانه بود که به هنگام تشییع جنازه او مردم جنازه را از ما گرفتند و گفتند ماملی متعلق به مردمش بود و نه تنها به خانواده اش.ماملی در اواخر عمر از بیماری آلزایمر رنج می برد و از فعالیت هنری محروم بود.اکنون پسران وی چالاک و چیا از خوانندگان کرد هستند. مراسم تشییع پیکر او در میان حضور پر شور مردم کردستان به با شکوهی انجام شد بطوریکه خیلی ها این مراسم را بی سابقه می دانند و این نشانه محبوبیت این بلبل مهابادی می باشد.
عزیز شاهرخ خواننده بزرگ کرد از شاگردان بنام کاک محمد است. استاد محمد ماملی یکی از شناسنامه های موسیقی کردی محسوب می شود. در مراسم و مجلس ترحیم که در روزهای ۴و ۵و۶بهمن ماه ۱۳۷۷هجری شمسی انجام شد احمد قاضی گفت کدام یک از ما هست که اگرآهنگ های ماملی را شنیده باشیم با صدای خوب یا بد خودمان, فقط برای یک بار هم که شده آنرا برای خودمان زمزمه نکرده باشیم او اینگونه در دل و فکر مردم جای گرفت چه کسی از پس این کار برمی آید به جز ماملی؟او در مقبرهالشعرای مهاباد با حضور جمعیت زیادی در کنار آرامگاه استاد محمد قاضی، مترجم نامدار، به خاک سپرده شد.روحش شاد.
منبع : سلام پاوه
