کارنامە و سەرئاسووە (یاداشتێگ لە سەر کتاو “بررسی و آسیب‌شناسی شعر کردی کلھری” بە اھتمام مازیار نەزەربەێگی)
عەلی حاتمی
وەێ تازە کتاوێگ وە ناو “بررسی و آسیب‌شناسی شعر کردی کلھری” بە اھتمام مازیار نەزەربەێگی بڵاو بۊ ک توانیمن وەک یەکێگ لە یەکم ھەنگاوەگان ئڕاێ دەسپێکردن رەخنەێ جدی لە ئەدەبیات ناوچەگان کرماشان و ئیلام ناو لە لێ بوەیمن.
کتاوەگە سێ بەشێ ھەس: بەش یەکم کلگ‌چنێگە لە شعر ئمڕوو کەڵھڕی لە بەشەیل جیاواز لە کڵاسیک و ئازادەوە بگر تا وەرگێڕان و شعر مناڵ. بەش دووھم ھەڵگر بڕێگ وتار و رەخنە و وت‌ووێژە وەل شاعرەیل ئمڕوو ئەدەبیات کەڵھڕیا و بەش سێھم شیکاری و شرۆڤەێ کاک مازیار لە بارەێ رەوتەیل جیاواز شعر کەڵھڕی (زوورم شعر کڵاسیک و شعر ئازاد) لە خوەێ گرێ.
وە باوەڕ من گرنگی کتاوەگە ھا لە دۆ چشت: یەکم کارنامەێگە لە چشتێگ ک شعر ئمڕوو کەڵھڕی تا ئێسا ھەسە و دووھم سەرئاسووەێگ ئڕاێ بانان نیشان شاعرەیل جاێڵ‌وجوان دەێ.
لەبووت کارنامەوە باس یەسە ک شعر ئمڕوو کەڵھڕی نزیک سی ساڵێگە خەریک خەباتە ئەمان تاگەراێ ئمڕوو کەس هەوڵ جدیێگ نێیایە ئڕاێ یەگ وێنەێگ لە ئێ خەباتە بەێدنەو دەس، تەگەراێ دیار بوود ئێ شعرە تا ئێسا چە کردێیە و بڕ کردێیەسە کام مەنزڵا و دەسکەفتێ چە بۊیە. لە کتاو ناوبریای ئڕای یەکم جار نە تەنیا نموونەێلێگ لە شعر فرە لە شاعرەیل ئیلام و کرماشان ھاتێیە بەڵکم لە بەش دووھم یا وەل فرە لە شاعرەگانا وت‌و‌وێژ کریاێە یا رەخنەێلێگ لەبارەێ کتاوەگانێیان ھاتێیە و لە بەش سێھمیش شرۆڤەێ و شیکاری گشتیێگ لەبارەێ رەوتەیل جیاواز شعر ئمڕوو کەلھڕی ھاتێیە. یانە گشت وێنەێ گشتیێگ لە شعر کوردی ئمڕوو کرماشان و ئیلام نەخشنن و وەردەنگ وە خوەنین ئێ کتاوە توانێ کەم‌تاکوت وەل ئێ شعرا ئاشناوە بوود.
ئەمان گاھە بتوانیمم بۊشیمن ک بەردەنگ سەرەکی ئێ کتاوە توانن شاعرەیل جوان ئێ ناوچە بوون. کتاوەیلێگ ک جەم‌بەنی شعر وەرجە خوەێان کەن و وەک کارنامەێگ نەنەێ وەر دەس وەردەنگ فرە وە کار شاعرەیل جوانێگ تیەن ک ھەر لە ئەو وەرەسە توان کار بکەن، ئڕاو رەسنەو تا ئمڕوو چە کریایە لە حاڵێ ک بەش سێھم ک شرۆڤەێ کاک مازیار خوەێە ھەر ئەقەورە ک باس لە یە کەێ تا ئمڕوو چە کریایە وە جوورێگ باس لە یەێشە کەێ لەێەودۊا بایس چە بکریەێ (وە بوون نووڕگەێ ئمڕووژی و سەردەمیانەێ کاک مازیار وە شعر ئەوەێشە لە فەزایگ ک ھێمان زوورم شاعرەگانێ مەێلەو شعر کلاسیکن). ھەرلەێوا لە بەش دووھم کتاوەگە شاعرەیل جوان وەل بڕێگ لە شاعرەگان و کتاوەگان و شعرەگانێیانا ئاشناوە بوون و لە لێێان رەسنەو. ئێ دوو بەشە وە گشتی توانن دەور ئەرینیێگ بگێڕن لە ئەژم گرتن نووڕگەێ شاعرەیل جوان وە شعر (ھەروەک وەتم وە بوون نووڕگەێ ئمڕووژی وە شعر و نیشان دان رێ وە ئێ شاعرەیل جوانە). من خوەم ھا لە ھۊرم ک ھڵایە پانزە بیس ساڵ پێش خوەنین لەێوا کتاوەێلێگ لەبارەێ شعر ئمڕوو فارسی چۊ لە بانم کاریگەری نا و دەورێ ھەبۊ لە ئەژم گرتن نووڕگەێ من وە شعر. ئەو سەردەمە شعر ئمڕوو کەڵھڕی ھێمان تازە لەپسا جمشت خوەێ دەس کردە پێ و تەنانەت کتاوەێل شعریش فرە دەگمەن بۊ چ بڕەسیدە کتاوەێل رەخنە. ئێسایش جی خوەشحاڵییە ک دۊای نزیک بیس ساڵ ئیمە لە ئەدەب کەڵھڕی خوەێ کتاوێگ دیریمن ک توانێ ئێ دەورە ئڕای شاعرە جوانەگان‌مان بگێڕێ.
ئڕای ئێجوور کارێگیش بێ‌گومان کەسێگ وە دەسەو بۊ ک پڕچەک بوود وە زانست ئەدەبی رووژ و رەخنە و چۊنیەتی رەخنەێ ئمڕوو بناسێ. لە بەش سێھم کتاوەگەێش ئڕامان فرە خاس دەرکەفێ ک کاک مازیار لەێوا کەسێگە.
ئەمان بێ‌گومان ئێ کارە خوەێ توانێ خاس‌ترەو بوود و وەرەو نواتر بچوود لە بانان. ئڕاێ وێنە بەش سێھم کتاوەگە ک ھەروەک وەتم توانێ فرە وە کار شاعرە جوانەگان (و تەنانەت شاعرە قەدیمییەگانیش) ئەگەر دریژتر بۊاتاد نزیک‌ترەو بۊ لە ئێ ئامانجە. یا بڕێگ ھۊردەونەبۊنەێل لە کارەگە ھەسە: ئڕاێ وێنە لە کتاوێگ ک گشتێ لەبارەێ شعر ئمڕوو کەلھڕییە وتارێگ لەبارەێ شاکە و خان‌مەسۊر دەس وەشنێ لە بنەماێ کارەگە یا ئێ چشتە ئڵاجەوییە ک ناو زوورم نموونە شعرییەگان لا بریایە لە هاڵێ ک لە شعر ئمڕوو ناو شعر بەشێگە لە شعر و جەھان شعر و چشت زیاتیێگ نییە ک بنەێمنەێ لا. ھەمیش ھەرسەێ ھەروەک وەتم جی خوەشحاڵییە ک دۊای بیس سی ساڵ لەێوا کتاوێگ لە ئەدەب کەڵھڕی ھاتێیەسە دی ئەمان نیەتوانیمن لە ھۊرەو بوەیمن ک ھێمان بەش فرەتر کتاوەگە وە زوان فارسییە (بەش سێھم گشتێ وە فارسییە، تەنانەت ناو کتاوەگەیش فارسییە). لەێرە بێ‌گومان لە خوەمان پرسیمن ئیمە تا کەێ خوازیمن وە فارسییەو بنۊسیمن ئەوەیشە ھەگ وتار یا کتاوێگ ک نۊسیمن بن‌کول لەبارەێ ئەدەب کوردییە و وەردەنگەگەێشێ وەردەنگ کوردە؟! حاشا نیەکرێ ک نۊسان پەخشان وە کەڵھڕی ھێمان فرە سەختە و ئیمە ھووکارەێ نەۊمنە ئەمان یە تا کەێ تواێ دریژە بێیاشتوود؟ داخمە سیەو نەنۊسان دەق وە کەڵھڕی تەنیا وە یە نیەشکێ ک رۊەرۊێ بۊمن و بچیمنە گژیا و بتوایمن چارەسەرێ بکەێمن، وە نۊسان بەردەوام و نەرمەو کردن ئێ زوانە ئڕای نۊسان دەق؟ ھمێ‌دارم لانێ‌کەم کتاو تر لە ئێ بوارە ئەگەر ئڕاێ وێنە دا ساڵ تر بڵاو بوود دی پیەک وە کوردییەو بوود و دی بێ‌مەنتقی ئێ کارە نەترکنیمن ک وە فارسییەو لەبارەێ ئەدەب کوردی ئڕای بەردەنگ کورد بنۊسیمن.
باس تریش تیەێدنەو سەر رەخنە لە ئەدەب فارسی و کوردی وە گشتی ک باس دۊر و دریژێگە و ئێرە فرە جیێ نییە ئەمان کوڵ و کوڵ‌بڕ ئاماژە وە پێ کەم. وە باوەڕ من یەکێگ لە خەسارە گەورەگان رەخنە لە ئەدەب فارسی و کوردی تیۆری‌زەدەگییە. رەخنەگان ئیمە پڕە لە تیۆرییەێل رۆژئاوایی و گاجار لەبە تیۆری بار رەخنەگانمان کەیمن ک ھڵایە تاسنیمنانەو. بێ‌گومان بنەواێ تیۆریک ئڕای رەخنە ھا وە دەسەو ئەمان گیچەڵ یەسە ک تیۆرییەێل دیارییێگ لە رەخنەگان ئیمە وە شێوەیل یەکسانێگ لەبە دواژەێەو بۊنە ک مرۆڤ سەرێ سڕ مێنێ ئیمە تا کەێ توایمن تەنیا لە رۊ ئێ تیۆرییەێلە رەخنەێل ھاوشێوەێگ بنۊسیمن؟ ئەڵبەت یە تەنیا گیچەڵ رەخنە نییە و چاند ئیمە لەپسا بن‌کول بوودە چاند وەرگێڕان و بەرھەم‌ھێنان ئەندیشە لە ناو ئیمە بۊنێ نییە، ئەدەبەگەمانیش تا رادەێ فرەێگ ئەدەب وەرگێڕانە و ئۆرجینال بۊن لە تێ وە دی نیەکرێ و وە سەر رەوش تایبەت ئیمە لە جەھان ئمڕوو تایبەێ نییە. بێ‌گومان لەێرە پرسین لە ئێجوور هاڵ‌رووژێگ توانیمن چەوەنووڕ چە بۊمن لە رەخنەمان و یە سەخت‌گیری زیاتییێگ نییە ئڕای یەکم کتاو جدی لە بوار رەخنە لە ئەدەب کەڵھڕی؟ راسە، لەێواسە ئەمان گاھە منیش ھەروەک چۊن کتاوەگەێ کاک مازیار سەرئاسووەێگ ئڕای شاعرەیل جوان دیاری کردێیە وە دەربڕین کوروورەێ خوەم لە ئێ بارە تەقلاێگ کەم ئڕاێ ئەنتریک کردن خوەمان وە ھەڵگرتن ھەنگاوەێل گەورەتر و بەرزترێگ لە بوار رەخنەیش، وە یەگ ھەر لە ئێساێا لە ئێ ھەنگاوەێلە ھۊرەو بکەیمن. ئەڵبەت یەیشە بۊشم ک کاک مازیار لە بەش سێھم کتاوەگەێ بەختەوەرانە تەعادولێگ لە ناوەێن تیۆری و شرۆڤە چێ کردێیە و شیکارییەگەێ وە تیۆرییەگان نەتاسانێیەسەو ئەمان فرە خاسە ئەگەر ئیمە ھۊرەو بکەیمن لە یەگ رووژێگ خوەمانیش ئەندیشە بەرھەم باریمن، تیۆری بنیا بنەێمن، رەخنەێ تایبەت وە خوەمان بیاشتۊمن و بتوانیمن شرۆڤەێل‌مان لە بەرھەمەێل ھونەری فرە تایبەت‌تر و قۊل‌تر و جیاوازترەو بکەیمن و چاند خوەمان دۊرەو بخەیمن لە چاند وەرگێڕان. من ھاوڕایش نییم وەل کەسانێگا ک جەبر رەوش و جوگرافیا کەنە دەس‌پێچگێگ ئڕای چاند وەرگێڕان و وە گورز تۊلەکی کوتنە ناو سەر ھەرکەسێگا ک بتوای لە بەرھەم‌ھاوردن ئەندیشە لە ناو ئیمە ھۊرەو بکەێ. ھەرچۊن ئەدەب ئیمە بایس خوەێ لە ئەدەب وەرگێڕان‌‌بۊن رزگار بکەێ رەخنەێ ئیمەیش بایس لە ئێ ھنازە ھەنگاو ھەڵگرێ. زانم کەمێگ لە باسەگە دۊرەو بۊم و بێ‌گومان یە چەوەنووڕی فرەێگە ئڕاێ یەکم کتاو جدی رەخنە لە ئەدەب کوردی کرماشان و ئیلام ئەمان گاھە یە دەس‌پێچگێگ بۊ ئڕای من تا لەێرە ئاماژەێگ بکەم وە کوروورەیل خوەم لە ئێ بارە وەنە مەبەستم ھەر یە نییە ک لە ئەرزش و بایەخ کتاو و تێکووشانەگەێ کاک مازیار کەمەو بکەم. کتاو “بررسی و آسیب‌شناسی شعر کردی کلھڕی” وەک یەکێگ لە یەکم ھەنگاوەێل جدی ئڕاێ دەسپێکردن رەخنە لە ئەدەب کرماشان و ئیلام کار وەنرخ و پڕبایەخێگە و جی دەس‌خوەشی دێرێد و من وەک بەردەنگێگ بەش وە هاڵ خوەم دەس‌خوەشی کەم لە کاک مازیار و ئاواتەخوازم بەردەوام بوود لە ئێ کارە و کارەیل جوان‌تر و جوان‌ترێگ پێشکەش‌مان بکەێ.
یاداشتەکان، وتارەکان و …….. دەنگ و بۆچوونی نۆسەرانی خۆی دەنوێنێ و رەنگدانەوەی بۆچوونێک لە لایەن هسـارە نییە.
سڵام و ڕێز وە خزمەت دووسەیل
کاک عەلی هەنین و ئەدمینەیل هێژای سایت هساره
قێرزانی کەم لە باوەت شییەو کردن ئێ بەرهەمە و وەختێ گ ناینە
دەسدان خوەش بوود مامه عەلی بەڕێز، مدوو شانازی منە گ جنابد ئێ جوور وەخت ناینە و ڕێز و ڕێز خوەنینەسێ…
تێکووشان کەم ئەر عمرێ بۊ، ئڕای بەرگ دۊم ئێ کتاوە ئاماژەیل خاسێ گ وەتین لە بێز چەو بگرم، وە تایبەت ئڕای هەڵکەفتەیل نوو ئەدەبی گ لە ڕاس بایەس گێشتێمان ئڕای ئێ گەپە دەسمیەت بێەیم و بتۊەنیم نەخش دیاریگ لە ئەدەبیات ئێ سەردەمە تەنانەت نە لە ناو ئێ وڵاتە و لە گێشت جێهان داشتۊمن…
هەمیش سپاس مامەی بەڕێزم
بژیت وە سەربەرزی