گەر لە برسان و لە بەر بێ بەرگی ئێمڕۆ ڕەق هەڵێم
نۆكەری بێگان ناكەم تا لە سەر هەردم ئەمن
من لە زنجیر و تەناف و دار و بەند باكم نییە
لەت لەتم كەن بمكوژن، هێشتا دەڵێم كوردم ئەمن
لە نێو لاپەرەكانی دیرۆكی نەتەوەكەماندا، زۆرن ئەو ڕۆژە مێژووییانەمان،كە وەك ڕۆژە تاڵ و ناخۆشەكان نێودێر كراون و ئازارەكانیان بەردەوام دێنەوە سوێ و تەشەنە دەستێنن و كسپەكانیان، هەڵەسوون دێننەوەو باسیان لێ دەكرێ و ناكرێت، لە هیچ ڕۆژگار و سەر دەمێكدا پشت كوێ بخرێن و لەبیر بچنەوە. ئەو ڕۆژانە لە یادەوەری گەل دا، بێ بڕانەوە هەن و هەرگیزاو هەرگیز ناچنە ڕكەی فەرامۆشییەوە، تاڵاوەكانیان ئەوەندە ناخۆش و بەژانە، هەناو و گەوەكانی لەشی نەتەوەییان ئازار داوە وبركەكانیان،هەر لە هەژان و كسپەدان.
هەرەسی ئەو ساتە وەخت و چركەساتانە، ئەوەندە قورس و بەژان و تاقەت پڕووكێن بووە،كە ئەستووندەكی ژیانی هەموونەتەوەكەی بزاوتووە وقاپیەی ژیانی بەتەواوی لە گرێژنە بردووە و ئاسوودەیی لێ تاراندووە و بۆتە پەردەیەك لە داخ و خەم وبە سەر وڵات دا كێشراوە و چرای شادی و خۆشی لێ كووژاندوونەتەوە و تێمی شانۆیی ژیانی لێ گۆڕیون و تێكستی ئەم شانۆیەی، لە تەنز و شادی هیوادارییەوە، گۆڕیوە بۆ تراژدی و خەم و ماتەمینی و بێ هیوایی ودەنگی چەمەری و وایلۆك، جێی پێكەنینی گرتۆتەوە و دەسرەی شادی و چۆپی پێ فڕێ داون و كۆڵوانەو سۆرانی شینی لە دەست و كۆڵ كردوون. نێوی ئەم ڕۆژانە لە لاپەڕەكانی مێژووی گەل دا بە قەڵەمی سوور نووسراون و بەردەوامیش لە یادەوەرییەكانیاندا، بە فرمێسكی سوور پێشوازییان لێ دەكرێ و یادیان لێدەكرێتەوە.
یەكێك لەو سەر چاوە گرینگ و بەرزانەی خەمی ئەم ڕۆژانەی تۆمار و بە مێژووی كردووە و بە هەناسەی ئاگرین و دڵی بە برین وچاوی سوور و فرمێسكی ڕوون لاواندۆەتەوە و پیت و وشە و دێڕەكانی پێ داڕژاون، لە ئەدەبی كوردیدا شێعرە.
دوای لە ناچوونی كۆمارە ، كە بە دەیان خەم نامەو شینگێڕی بۆ نووسراوە و كەم شاعری داوی ئەو هەرەسە نەتەوەییە هەیە، دەستی بۆ خامە نەبردبێ و بە ئاهی دەروون و دڵی بە خوێنەوە، شێعرێكی بە باڵای ئەو ڕووگەی ئاواتەدا، هەڵنە كوتبێ و تێكەڵ بە كاروانی ئەو شینگێڕییە نەبووبێ.
یەكێك لە و شاعیرانەی، خەمی مەرگی كۆمار و پێشەواكەی هەڵیچزاندو ئێشی ئەم ژانانەی لە نێو شێعرەكانیدا دەرخست و ئەو كۆستە نەتەوەییەی كردە تێمی زۆرێك لە شێعرەكانی، مامۆستا هێمنی نەمرە. لە نێو لاپەڕەكانی دیوانە شێعری ئەم شاعیرە نەتەوەییەدا، زۆر ڕۆژ ومانگ و ساڵ و چركەساتی ئەم نەتەوەی تێدا تۆمار كراوە، ئەگەر ئەو شێعرانەی بكەینە پێوانە، دەبێتە ئاوێنەی باڵا نوێنی ژینی مێژوویی كورد ـــ بەتایبەت لە ڕۆژهەڵاتی كوردستاندا ـــ و بۆمان دەردەكەوێت، ڕێژی چەندە لە سەدی شادی و خۆشییە و چەندەی خەمە و ناخۆشی. دیارە پێشەوا هەستی بە مەزنی ئەم پیاوە ڕەزا سووكە كردوە بۆیە شانازی شاعری گەلی پێبەخشیوە. ئەگەر ڕۆژێك دڵی هێمن لە گەڵ دڵی گەلەكەی پڕ بووبێ لە گەرای شاد و شەپۆلی خۆشی وهیوا و كوتبێتی:
ڕۆژی چەژن و خۆشییە، تێپەڕ بوو ڕۆژی دەرد و خەم
هات شنەی ڕەحمەت بەجارێك ڕایڕفاند و بردی خەم
دێ لە هەر لایێكی قاقای پێكەنینی كیژ و كوڕ
دێ لە هەر سووچێكی نەغمەی ساز و تار و زیل و بەم.
ئەوە بەدەیان جار دەستی لە پەیژەی شادی بەر بووە و لە سەرێڕا كەوتۆتە خوارێ و بە سەر گابەردی ئازار و نەگبەتی و نەهامەتیدا كەوتووە و لە عەزرەتی كۆستی ناوادە و برینی نوێ و كوانی بەژان، سۆرانی شین كردووە و فرمێسكی سووری هەڵوەراندووە و ئەژنۆی خەمی لە ئامێز گرتوە وكوتوویەتی:
ڕووناك بیرێكی تا ئەمڕۆ
دەچووبەرەو ئاسۆگی ڕوون
ئێستا هیوای بە بوولێڵە
بۆ لە گەمارۆ ڕزگار بوون
**
بڵێسەی دا لوولەی چەكێك
تێك هەڵگلا لاوچاكی كورد
ئەفسەر یەك بە خۆی قیژاندی
«بە پیش بە پیش گولولە خورد»
**
لە بن پەسیوان دەر پەڕین
هێزی ڕەشی ئەهریمەنی
دێرا بە خوێنی شەهیدێك
كوردستان مێرگ و چیمەنی
**
دیسان خوێنی قارەمانێك
نەخشاندی ڕێگای ڕزگاری
دیسان لاپەڕێكی ڕەشتر
كەوتە سەر مێژووی دۆرداری
یان لە شێعرێكی دیكەدا دەڵێ:
هەمیشە دەرد دەبینم، دەرد دەبینم
درۆی دوژمن، دەهۆی نامەردەبینم
مەگەر زەردایی ناكەن چاوەكانم
كە ڕەنگی نەوبەهاری زەرد دەبینم
بەسۆزی با كەسكڵێ دڵ گەشاوە
دەروون پڕ سۆز وفرمێسكم خوناوە
لە دووی لەیلا بە واوەیلا و شیون
دەڕۆم و پۆلی شین گێڕم بەدواوە
قەڵەمی هێمن لە بابەت خەمنامەو ئازار نامە نووسیندا، زۆر ئەكتیڤ بووە و بەرهەمی سكاڵاكردن و هاوار كردنە لە دەستی زۆرداری، ئەوەندە زۆرە كە ڕەنگی شینگێڕی لە نێو دیوانەكەیدا، ڕەنگێكی ڕەق و دیارە و ئەم شاعیرە جوانپەرەستە،بەدەستی غەدر ئەوەندە گەرووی ڕێك كوشراوە، نەیتوانیوە لایەنی جوانپەرەستی شێعرەكانی بە جوانی بۆ خوێنەرەكانی دەر ببڕێت، با كوتبێتیشی:
جوانپەرەستم جوانپەرەستم
بە دیداری جوانان مەستم
كە دەبێنم كیژێ تەڕپۆش
گشت خەمێ دەكەم فەرامۆش
ئەوە لایەنێكی زۆر كەمی لە شەپۆلەكانی جوانپەرەستی دێدایە و هەر لە شێعری «سووڕی دەوران» و « لەبیرم مەكە»دا دەری دەخات كە خۆی هیچ، پاڵەوانی چیرۆكە شێعرییەكانیشی، هەر نامراد و بە ئاكام نەگەیشتوون.كوڕە هونەرمەندەكەی «سووڕی دەوران» و ئاشقە ناكامەكەی »لەبیرم مەكە» بە دڵنیاییەوە بەشێكن لە هەناسە ساردی و دەروون تە زیوی هێمن و گەلەكەی، كە بە دەستی دەستانێكی نگریس و ڕەش، لەمپەریان بۆ ساز دەكرێ و ئاواتەكانیان لێ دەكەنە تۆزی دەم با،كوڕە هونەرمەندی سووڕی دەوران، كوت مت هێمنە، كۆمار كچەگراوەكەیەتی و بە غەدر لێكیان هەڵدەبڕن و لە ژیانی دڵ خوازیان بێبەش دەكەن. ئەو توێژی كۆمەڵایەتییەی كە دەبێتە هۆ و سەبەبی لە ناو چوونی كۆشكی ئەوینی كوڕە هۆنەرمەند،دەستیان دا دەستی یەكتری و هەرەسیان بە ژیانی پڕ لە ئەوین و خۆشەویستیان هێنا، هەر ئەوانیش بۆ لەناو چوونی كۆمار ئەكتیڤ بوون وجێ دەستیان لە لەناو بردن و هەرەس پێهێنانی كۆماردا، دیار و بەر چاووە.
هەر ئەوانەش بوونەتە هۆكار كە ئەو ئاشقانەش لەو دووشێعرەدا نامرادن، ئەگەر ئەوانە نا مراد و ڕەنج بەخەسار نەبوایەن، دەبوو لە هەستی زوڵاڵ و ڕاست بێژی هێمن بەشك بین و هەق مان بوو بڵێن: شێعرەكانی هێمن ئاوێنەی دەروونی نین ، بەڵكو تڕاژیدیای تاڵی مێژوویی گەلێكی دڵ بە سۆن . مێژووی نووسینی ئەو دوو شێعرەش دەگەڕێتەوە بۆ ساڵەكانی دوای لە ناو چوونی كۆماری كوردستان. « سووڕی دەوران» ۱/۲/۱۹۷۸
«لەبیرم مەكە»۶/۱۰/ ۱۹۷۳یەكێك لەو شێعرانەیە كە چركە ساتێكی تاڵ و شەوێكی سامناكی كردۆتە هەوێن وهێمن، هەواڵێكی تاڵی پێڕادەگەیێنێت ومێژوویەكی ڕەشی پێدەگێڕێتەوە شێعری «شەو و شەیتانە» لەم شێعرە تراژدیایەدا كە ئاوێنەیەكە لەو شەوە وەیشوومەیەی دەستی غەدری ئەهریمەن كە گەرووی ڕووناكی ڕێك دەكوشێو چرای هیوا وهەوێنی سەرفیرازی و دڵخۆشی كوردی كووژاندەوە و لە نێو برد.
هێمن مێژوویەك تۆمار دەكات و ئەم شێعرەی ئاوێنەیەكە ڕۆحی كەسەكانی دانیشتووی ئەم شار و دەڤەرە بە جوانی دەنوێنێ و وێنەیەكی ئەوەندە تاڵ و جەرگ بڕە كەم چاو توانای دیتنی ئەو دیمەنەی هەیە. لە نێو دێڕەكانی ئەم خەمنامەدا ، كسپەی دەروونی ئاشقانی ئازادی و فرمێسكی خوێناوی نامرادان و وایلۆكی دەروونی جەرگ سووتاوان و چەمەری و شینی بێوەژنان وگۆنای ڕندراوی خوشكانی كۆس كەوتوو، بە جوانی بەدی دەكرێت. ئەم شێعرە فیلمێكە، كە لە چوار پەردەی ترس و تراژدی و حەماسەو یەكگرتن، پێك هاتوە و هەر چوار پەردەكەش زۆر وەستایەنە داڕێژراوان وخوێنەر، سەرەڕای خوێندنەوەیان، هەست بە بێنینی كارێكتەرەكانی، كەپێشەوا و سروشتو خەڵكن، دەكات. وشەكان لەو چوار پەردەیەدا بە جوانی دەوری خۆیان دەگێڕن و شاعیر وەك دەرهێنەرێكی كارامە و شارەزا كایەیان پێدەكا و دەیانهێنێتەگۆ. لە دیمەنەكانی ئەوگرتە شێعریەدا، خودای شەڕ و دێوی دڕەندەوحەزیای حەوت سەر، دەور دەگێڕن و سەردەنێن بە سەری یەكترییەوە ودەست دەدەن بە دەستی یەكترییەوەوە و دەچن بەگژ، خواوەندی جوانی و ئاسوودەیی و بووكی ئازادی و قەڵافەتی، قەڵای ئەوینداراندا و هەرەسیان پێدێنن.
پەردەی یەكەم.ترس
لە پەردەی یەكەمی ئەم شێعرەدا، هێمن وێنە هەواڵێكمان پێنیشان دەدات، كە لەو وێنە هەواڵەدا، وردەوردە ئەستێرەكان یەك یەك تارای ڕەش بە خۆدادەن و بەرەو كەلێن و قوژبنان ڕادەخوشێن و مانگ دەبێتە بووكی تارا دزراو و دەشڵەژێ و ئاسمان، ڕەنگی قیل لە ڕوخساری دەنیشێت و چنگی دێوی بێدەنگی ئەوكی دەخنێ و شاری لە هەنا و خورۆشاودا، دەكاتە گۆڕستانی خامۆشان و باڵی ـــ با ـــ و لاقی ژیانی، تێدا كۆت و بەند دەكات.
چرای چاوی شار سۆڵەی نایەو. شەقامو كۆڵانەكانی پڕ دەبن لە، بۆنی مەرگ و كفن و چیڕە چیڕی كەڵپەی گورگان وهاوار و زیڕەی فریشتان دەبیسترێ و، چوار چرا پڕ دەبێ لە، سێبەری ئەو بێچووەشەیتانانەی كە بە دەنگی لاقەكانیان كۆرسی مردن لێدەدەن.
ئەستێرە یەك یەكڕاخوشین
ڕەش هەڵگەڕا ئاسمانی شین
هەورێك شۆڕابەی بەرداوە
دەڵێی لە قیریان وەرداوە
تاریكانە، شەوەزەنگە
وڵات بێ هەست و بێدەنگە
گۆڕستانی خامۆشە شار
تێیدا نەماوە زیندەوار
نە ڕادەژێ گەڵای دارێك
نە دێ هەستی پێی ڕێبوارێك
هەرچی كۆڵان و شەقامە
دەڵێی كاولاشی بەسامە
دنیا دەریای بێ شەپۆلە
لاو داماوە ، جێژوان چۆلە
پەردەی كۆشكان دادراوە
ڕۆچنەی كۆختانیش گیراوە
لە تالار و سەر سەرایان
بڕا ترووسكەی چرایان
لەم پەردەیەدا ڕەنگی ڕەش وەك، ڕەش هەڵگەڕانی ئاسمانی شین، قیر، تاریكان، شەوەزەنگ، بێدەنگی، گۆڕستانی خامۆش و كولاشی بەسام و دەریای بێ شەپۆل. هەموویان ئاماژەیەكن به زاڵ بوونی ترس و تۆقاندن.
پەردەی دووهەم. حەماسە
لەدوای ئەم بەشە لە شێعرەكە كە تژییە لەو وینانەی باس لە كەش و هەوای ماتنەمینی شار دەكەن و سەر دەكێشنە دەروونی دڵەكان و ماڵەكان و شەقامەكان وئازارەكان و داخەكان و خەمەكان دێننە سەر شانۆی ژیان. لێرەدایە دەنگی دلێرانەی پێشەوا دێكەڵ بە ڕستەكانی شێعری هێمن دەبن وبەگژ جەللادەكاندا دێنەوە و پەیامی مانەوە و بوون یان بە ڕوودا دەدەنەوە و چێوە خرتێی ئاگری خەبات دەدەنەوە و سووتەمەنی داوێنە سەری و گڕە مەشقەڵانی ژیانەوە سازدەكەن وهانی گەل دەدەنەوە، هەتا كۆڵ نەدەنوبە نسكۆیەك مل بە گلان نەدەن وخۆیان بۆ سەرشۆڕی شل نەكەن.هێزی گەلیش ئەو بەردەنگەن، هەر زوو بەدەنگی ئەو بانگدەرەوە دێن و لە ڵەل شەپۆلەكانی دەنگی ئەواندا، دەخورۆشێن ودەبنە شەپۆلوگردەلوولان و ئەگەر لە بەر بێدەرەتانی و بێپشتیوانی ناتوانن ڕاستەوخۆ بەربینگ بە زۆردار و داگیر كەران بگرنو تێی ڕابێن، ئەوە بە چاوی بە فرمێسكەوە دەچنە كۆڕی خەبات وكوورەی ژیانەوە نێڵ دەدەن ولە پەنای گڕە مشقەڵان و گرفە گرفی ئەو كوورە سوور هەڵگەڕاوەدا، نانی ڕاسان وژیانەوە گەرم دەگەنەوە و سەمەنی سەر هەڵدان دادەچێنن و چاوەڕێی شەماڵی وادە و گوڵەنەورۆزەی بەهاری ئاوات دەبن وژیان پڕ دەكەن لە تۆوی نەفەوتان ولە ژێر كەوی بەفر و تەزووی سیخواردا، چەكەرەی هەستانەوە دەردەكەن. لێرەوە هێمنی شاعری
گەل، دەبێتە زمان حاڵی پێشەواكەیو لە گەڵ ڕۆحیدا تێكەڵ دەبێ وهانی نەسرەوتن و نەوەستانی خەڵك دەدات. تاوێك دەبێتە هێمنی پێشمەرگە و تێكەڵ بە خەڵكی خورۆشاوی شار دەبێ وشینی بۆ دەگێڕێ و ماتەمینی بۆ دەگرێ و لە هەناوی پڕلە شین و شەپۆڕی خەڵكەوە، بۆ كۆمار و سەر كۆمارەكەی دەگری،جارێكیش لە دڵ و دەروونی پێشەواكەیەوە، بۆ خەڵك دەدوێ.
هێمن كە لە زمانی پێشەواشەوە دەدوێ، وەك پێشەوایە دێتە گۆو نەترسانە دەست لە سنگی مەرگەوە دەنێ و باوەڕ بە مانەوە لە وتەكانیدا شەپۆلان دەدەن وگڕپەو بڵێسەدەستێنن و بە دەنگی شێرانەوە دەدوێ.
لە پڕ دەنگێكی نێرانە
نركەی كوڕانە و شێرانە
پەردەی بێدەنگی دادڕاند
خەواڵووی لە خەو ڕاپەڕاند
خەڵك هەمووی ئەو دەنگەی بیست
دەیكوت پێشەوای خۆشەویست:
كەمن مردم كورد نامرێ
دەس لە خەبات هەڵناگرێ.
لەم پەردەیەشدا، بە كەڵك وەرگرتن لە ڕستە و وشەگەلێكی وەك، دەنگی شێرانە، نركەی كوڕانە، دادڕانی پەردەی بێدەنكی، لە خەو هەستانی خاواڵوو، خەبات . نەمردن. بەتایبەت وشەی پێشەوا، كە هەر بۆ خۆی سەمبولێكە، بۆ حەماسە و ئازایی و نەترسان، لایەنی حەماسەتی شێعرەكەی بردۆتە سەرێ و پەردە شێعریەكەی پێ قورس تر و دەوڵەمەند تر كردووە.
پەردەی سێهەم. تراژدی
كاتێكیش لە زمانی خەڵكەوە بۆ مەرگی پێشەوا دێتەگۆ، دەبێتە شەپۆلێك لە نەفرەت و تووڕەییو گڕكانێك لە ڕق و قین و كاروانێك لە خەم و پەژارە و ماتەمین.ئەگەر لێرەوە، چ دەقی شێعرەكە بكەیتە سەكۆیەك و،لەوێوە لە دەروونی شار بڕوانی و، چ لە سەر سەكۆی شار دابنیشی و چاو لە هەناوی شێعرەكەكەیت،وەك ئەوە وایە كە دوو ئاوێنە لە هەمبەری یەكتری دا ڕابگری، ئەوەی لە و دوو ئاوێنە دا بۆ دەیەمین كەڕەت و سەدەمین كەڕەت، چەند پاتە دەبێتەوە، وێنەیێكە لە خەم وماتەمینی. ئەو سیمایانەی لە نێو ئەم ئاوێنەدا دەبیندرێن ڕوخسار گەلێكی تووڕە و تووسن و خەمگەستن و كەسانێكی ئاڵۆزاو وشڵەژاون و بەیەكدادێن، لە هەموو چینو توێژ و ڕەگەزەكانی ئەو شارەی تێدا بەدی دەكرێ. كوڵوانە لە كۆڵ و سۆرانی لە قۆڵو گەنج و ژنو پیاوی وەك یەك لە كۆڕی شینو بیری تۆڵەدان.
هارووژا وەكوو پوورەی هەنگ
مەهاباد گۆڕخانەی بێدەنگ
لە دەور و بەری چوار چرا
هەزاران سەر لە قوڕ نرا
كام نازداری شۆخ و جوانە
دای لە خم لكی كۆڵوانە
لە چاوی كیژی مل بە كوێن
بە خوڕ دەهات فرمێسكی خوێن
شۆڕە لاو هاتنە كۆڕی شین
ئەویش سۆرانی كردن شین
لە پەردەی سێهەمیشدا بە هێنانە كایەی ئەوڕستانەی سۆزی خەمبارییان تێدایە توانیویەتی،سەنگی لایەنی تراژدییەكەی بەرێتە سەرێ. لە قوڕنانی سەر، شین كردنی كۆڵوانە، كیژی مل بە كوێن، فرمێسكی بە خوێن، كۆڕی شین، سۆرانی شین. كە هەموویان هەڵگری پەیامی خەم و وایلۆك و تراژیدین، لێرەشدا كورتی نەهێناوە و وەك ئەو بەشانەی دیكەی دەوری تەواوی دەوە بەو ڕستانە و ئەوانەی بە تەواوی هێناوەتە خزمەت شێعرەكە و لایەنی تراژدیاكەی ڕەنگین تر كردووە.
ئەم چوارپەردەی هێمن لەو شێعرەدا دەیخاتە ڕوو، كە تێكەڵێكن لە ترسو تراژدی و حەماسە و یەكگرتن. وەك ئەكتەرێكی كارامەی نێو ئەم شانۆیە، لە هەرچوار پەردەكەدا وەك چوار ئەكتەری جیاواز، بە جوانی دەور دەگێڕێ وتەمسیلی هەر چوار لایەنەكە دەكات. وەك چەمەری گێڕێك و وەك پێشەوایەكی نە ترس و ئازا دێتەگۆ و شێرانە دەنركێنێ و وەك كۆترێك و شارێكی ترساو هەڵدەگورمێ و كوشكەدەكات و وەك گەلێكی بریندار دەخورۆشێ. لە دەرەوەش وەك دەرهێنەر و نووسەرێكی وریا، چاوی بە سەر هەموو لایەنەكانەوە هەیە وناهێڵێت هیچیان لە كورتی بدەن وكارەكەیان لەنگ و لاسەنگ بێت. حەماسەتی دەنگ هەڵبڕینی پێشەواو خورۆشانی خەڵكی شار. ئەوترسەی بەر لە شەهید بوونی پێشەوا باڵ بە سەر خەڵكی شاردا دەكێشێ و ئەوخەمەی دوای شەهید بونی سەر كۆماركەیان، دەبێتە كۆڵوانە و سۆرانی و لە كۆڵ و قۆڵی ژنان و پیاوان دەهاڵێ و ئەو حەماسەی پاش چوونە سەر تەختی سێدارە، وەك ڕەمزی خەبات لە خۆی پێشانی دەدا، ئەو كاتەی وەك سەركۆمارێك داوامان لێدەكات، بەرگری لەخاك و ئاو و بوونمان بكەین. هەر سێپەردەكە لە لایەن شاعیرەوە بە جوانی چندراون و هێندراونەتە بەر هەم،كاتێك خوێنەر ئەمانە لە لە پەنای یەكتری دا دەنێ و لێی دەڕوانی، كۆی كارەكە كارێكی بە تەواوی سەر كەوتووەو هەموو لایەنەكانی، ترس و تراژدی و حەماسەی، وەستایانە لە یەكتری موترەبە كراوە وخوێنەر لە گەڵ دەقێكی سەر كەوتوو بە پێز ڕوو بە ڕوو دەبێ. لە پەنای نێوەرۆك وپەیامی شێعرەكەدا، گەلێك وێنەی شاعیرانەو بەرزی لە سیمای شار، وەك پەردەی دادراوەی پەنجەرەكان و چۆڵ و هۆڵی شەقام و كۆڵانەكانی و ڕەنگی ڕەشی ئاسمان و سیمای خەڵكەكەی كێشاوەتەوە، ئەوانە لایەنی هونەری و جوانكاری شێعرەكە دەبەنە سەرێ و لەو كەشە دژوارەشدا نە چوونەتە ژێر كاریگەری كەشی مانای و تێمی تراژدیایی شێعرەكە ولەو ماتەمینی و خەمنامەیەشدا، شێعریەتی شێعرەكەی هەر پاراستووە و لەلایەنی جوانی هۆنەرییەوە بێبەشی نەكردووە.
لە چوار چرا چەند تارمایی
دێن و دەچن بە ئەسپایی
خێوی شەو و خودای شەڕن
بێچووە شەیتانی بەدفەڕن.
ئەمە وێنەیەكی شاعیرانەیە، تەمسیل و تەشبیهێكی تەواو هونەریانەیە ، لە عەینی حاڵدا هێمای ئەندێشەیێك و بێچمی دەسەڵات و دوڵپایێكی بەدفەڕی سەر شانی شارە ، كە هێمن لەو چركەساتە سەختەی چوار چرای دەگرێ، كە لەو وێنەیەدا، خودای شەڕ و فریشتەی ئاشتی پێكەوە دەبیندرێن و چنگە خوێناوییەكانی خوداوەندی شەر، دەكەونە كارو ، ئەوكی فریشتەی ئاشتی و ئازادی ڕێك دەگوشن وهەناسەی لێدەبڕن.
پەردەی چوارەم، یەكگرتن
لە پەردەی چوارەمو كۆتاییدا، هێمن دێتەوە نێو شێعرە كە و وەك ئەكتەرێكی پشتەوەی شانۆ، تێكەڵ بە خەڵكەكەی دەبێ و یەك دەنگ و هاوئاهەنگ دەخورشێن وپەیمانی زیندو بوونی پێشەوا وگەلەكەیو خەباتەكەی نوێ دەكەنەوە وبەڵێنی نەوەستان وستار نەگرتن بەدایكی نیشتمان دەدەن، كە هەتا مافی ژیان نەستێنن وئامانجیەكەیان وەدی نە یێنن، نەدەست لە خەبات هەڵگرن و نە ڕێگای سەر كۆمارەكەیان بە بێ ڕێبوار بێڵنەوە و هاودەنگ لە گەڵیان دەڵێ:
شاد بە ئەی پێشەوای نەمر
هاتن ڕۆڵەی ئازاو خوێنگر
بۆ فیداكاری ئامادەن
ڕێگای ڕاستی تۆ بەر نادەن
پەڕووكی ڕق ئەستوورە كورد
لە سەر تۆڵەی تۆ سوورە كورد
كچ و كوڕ و ژن و پیاوی
دەكا خەباتی خوێناوی
تا مافی ڕەوای دەستێنێ
ئاواتی تۆ وەدی دێنێ
لە پەردەی چوارەمیشدا هەر وا سەر كەوتوانە هەنگاوی ناوە و بەو پەیامەی بۆ شاد بوونی ڕۆحی پێشەوای دەنێرێ، بە وەزمان هێنان و جووڵاندنی ئەو ڕەستەو وشانەی بۆنی یەكبوون و خۆ بەختكردنیان لێدێت وەك، ڕێگای ڕاستی و فیداكاری و خەباتی خوێناوی و پەڕۆكی ڕق ئەستوور و هاتنی ڕۆڵەی ئازا و خوێنگر. كە هەر وشەی «هاتن» مانای كۆ و یەك دەنگی دەگەیێنێ و ئاماژەیە بۆ دەست دانە دەستی یەك،هەم پەیامێك بۆ دژەكان و هەم پەیامێك بۆ ڕۆحی پێشەوا دەنێرێ و دەڵێ : نە ئێوە ئەی دوژمنان سەر كەوتون، نە جەنابت ئەێ پێشەوای مەزن لە نێو چووی.
لەم وتارەدا نەم ویستوە بە شوێن جوانكاری لە دنیای شێعری هێمن دا بگەڕێم، وەنەبێ لایەنی جوانی و هۆنەری لە شێعرەكانی هێمندا كەم بن. ئەوەی من لێرەدا بە شوێنییەوە بووموو سەرنجم داوەتێ، لایەنی نەتەوەیی شێعرەكانی ئەو بووە، كە بە سەر لایەنەكانی دیكەیدا زاڵە و ئەو مەبەستەش لای هێمن گرنترین لایەنەكانی بووە. ئەو وەك ڕێبوارێكی چالاكی ئەم ڕێگایە، هەتا دوا پشووی ڕێبواری ڕێگای ئەشق و ئازادی بوو، خۆیو قەڵەمەكەی تەرخان كرد بۆ مانەوە و نەتوانەوەی گەلەكەی. بێشك هێمن لە ژیانی سیاسی و كلتووری و ئەدەبی كورددا، گەلێك شوێن دانەر بووە و لە هەموو بوارەكاندا شوێن پەنجەی دیارە. لە بارەی ئەدەبییەوە شێعرەكانی، چ لە بابەت زمانییەوە و چ لە لایەن نێوە رۆكەوە، بۆ گەلێك شاعیری دوای خۆی، بووەتە هاندەر و گەلێك كەس بۆ بە هێمن بوون و لە ئەشقی ئەو چوونەتە بەرقاپێێەی بارەگای ئەدەب و دەستیان داوەتە قەڵەم و ڕێچكەی ئەویان گرتە بەر. زمانی ڕەوانی هێمن، بۆ گەلێك كەسی دیكە لە بوارەكانی تری ئەدەبیشدا بۆتە هاندەر و دەستی گرتوون. مامۆستا فەتاح ئەمیری ڕۆمان نووس یەكێك لەو كەسانەیە، زۆر جار بەڕێزەوە نێوی دێنێ و خۆی بە قەرزداری ئەو دەزانێ. هێمن بە هەست كردن بەو هەل و مەرجە مێژوویەی تێیدا دەژیا، لە پەنای جوانی ناسی و جوانی بێژیدا، شەڕی مانەوەی زمانیشی كردوە و پاراستنی زمانەكەی ئەوەندە بەلایەوە جێی بایەخ بووە كە تەواوی ژیانی ئەدەبی خۆی بۆ ئەو كارە تەرخان كردووە.
بێشك ئەگەر دوای سەیفی قازی كەسانێكی وەك هێمن و هەژار و بەدوای ئەوانیشدا ـــ لە بابەت كاری ئەدەبییەوە، نەك تەمەن ـــ كەسانێكی وەك، قانع و نووری و سەیدكامیل و هێدی و ڕاوچی سەریان هەڵنەدایە، بەرەی ئێستا بۆ دەیان و سەدان واتا و دەستە واژە، دادەمان و خەرمانی ئەدەبەكەمان لە كزی دادا و قەرەبوو كردنەوەشی، كارێكی چەتوون دەبوو.
هێمن لە بواری سیاسیشدا، گەلێك شوێندانەر بووە و نێوەرۆك و نەتەوە بوونی شێعرەكانی هەوێنی دەیان سروودی حەماسی بووە و هاندەر بوون بۆ گەرمی خەبات و ڕاسان و نەسرەوتن. ئێستاش شێعرەكانی بۆ كوورەی خەبات دەبنە سووتەمەنی و هێز و وزە، وەبەر گەل و خەباتگێڕانی دەدەن.
ئەم شاعیرە ڕۆح سووك و خوێن شیرینە، بەو كارانەی لەماوەی ژیانیدا بۆ نەتەوەكەی كردی بۆ هەتا هەتایە مانەوەی خۆیو نەتەوەكی دەستەبەر كردووە تێكەڵ بە ڕۆحی گەلەكەیەتی.
خۆم دەسووتێنم هەتا بەزمی خەڵك ڕۆشن بكەم
كێ لە ڕێی گەل دا وەك و شاعر دەسووتێ شەم نەبێ؟
سەر چەوە : ئەنجومەنی ئەدەبیی بۆکان
