مەگەر ئمکان دێرێد نەسڵ جەنگ بۊد و وەل خوەدا دەرگیر نەۊدن؟!.
ڕەوایەت تیەڵ، ئمجا ئاشناێ جەنگ ک هەرکسێگ چەشۊدەێ تا ئاخەر ئمر وەلێیا ژییەێدن.
لەێره مناڵێگ دۊنیم ک له ناو خوەێ گوم بۊیه. له کارەسات خوەێ بم وارانێگ وه چەو دییه، تام تیەڵ ئاوارگی و دەروەدەریێگ ک مژییه، وه هەلەێوا چشتێگە (نۊر سیییەێگ) ک له شەوەکیانێگ له ڕۊ کەچەڵ وه چەو دییه…
له دریژەێا مڵاێکەتێگ ک تەنیا ڕاوچاو دۊرێگ له لێ لەێ ئاوایە هەس، خوەێ بوده مدوو خودکوشتنەیلێگ… مناڵەگە یەیشه ئەژنەفتێه. پرسیار له بان پرسیار له ناو زەێن پەریشانێ کوو بوود و یەیشه خوەێ بوده مدوو جیاواز ترەک تا کەساێەتی ئێ ڕۆمانه تا ناومەرزان شێتی، خودکوشتن بکیشێدن. فکر کردن و مردن هەر خوەێ؛ خود خودین خود کوشتنه.
هر ها له ناومەرزان ژیان و مەرگ، مەرگ مەننه له هاڵێگ کەسێ نه تەنیا وه دیاردەو نەود تەنانەت کەسێگیش له لیدیش هالی نەود. هەر کاتێگ و له هەر ئانێگ، یه له هالێگ وه پیمان نیشان دریەێد ک دنیا تا چ ڕادەێگ تۊیەنێد سییه بوود و ئەگەر ئانێگ ئاگاد وه خوەدەو نەود بێ شک خوەد کوشیدن. هه ئەوجور مردنێگ ک له رۊ کەچڵ د‌ۊنیدەێ. ئەڵبەت هەناێ له مردن هەتمی له تەو چەن هەفتەوه دراێد و زینێیەو بوود. یه خوەێ یەێ جور پێا بۊن و له دڵ مردن دراتنێگه ئڕاێ. له پەرتخا دۊنیم کەسایتی ڕۆمانەگه تەنیا دەسپێچگ گەوراێگ ک د‌ۊنێدوە تا لەێ دامه دەرچوودن. چوەس؟.
ڕۆمان (نۊر سییه) له ٢٧٦لاپەڕه وه قەڵەم؛ ئەلی هاتمی له لاێەن نەشر باشوور له ساڵ ١٤٠٠ هاتێیەسە چاپ کردن.
پیکاسو ئۊشێد: “هونەر دروەچێگه ک چەویلمان وه رۊ ژیان ڕاسگانێ واز کەێدن”.
وه لەێ ڕۆمانه باد له ڕومەڵخەزان گەوراێگ، دواره ئاوەگان نیشنەو و وەرەو سکامەتی چن و هونەر بووده دەسپێچگ سقام گردن و جەهان پا له ئارامی نەێدن.
کەچەڵ ک دیمن دیاری و ڕەنگین ئەو وڵاتەسه ئەوەڵجار نۊر سییه گرێدەێ و ڕاوی له دیین ئێ دیمەنه ک ئاشقانه هەڵمژێدەێ و نووڕێده پێیەو بێ‌بەش کەێد و ڕاوی فکر کەێد ئێ نۊره ئاساییه و گشتێ مەردم دۊننەێ ک بادەن له درێژەێ ڕەوایەت و هەناێ گەورا بوود فامێد نه لەێوا نییە و یه تەنیا یەۊوه ئێ نۊره یا ئێ سیاتگییه دۊنێد.
باد له چەن ساڵ هۊر له نازاری کەێد ک ئاموزاێ داڵگێیەو تواێ بزانێد ئڕا ڕەفتار ئاسایی نەێرێد ک ئەۊیش هه لەو ئابادێه بۊیه و سەر نەخەێل فەرەێگ دۊنێدەو ک له دۊز یەک نیین و یەێ هەڵقه له ناوێیان گومه. هه لەێوا سەر شێویاێه و یەک‍تر پێیا کردن تەرم نازاریه ک ئەڵبەت باێه بۊنیاتایدەێ ک چۊ ئێ جنازەێه له ناو ئاو خنکیاێه. یەیشه هەم بووده مدوو ترەکێگ ک ماواێ فەرەێگ وەلێا بوود و ئێ ژیان تیەڵه تیەڵترەو بکەێد ئێ مڕجیت ژیان و مەرگه هه لەێوا وه تیەڵی تمامەو بتەرکێدن ک له نەهایت دۊنیم نۊسەر وه دەسڵاتێگ ڕەسێد و وه بونەێ ئەو دەسڵاته خوەێ له خود کشتن ڕزگار کەێد و یەێ جورەیلێگ وەێ چەرخه کوتایی دەێدن.
ئمجا ئەر بتواێم شییەو بکەیم نۊر سییه له سێ دەفتەر نۊسیاس ک دەفتەر یەکم وه ناو (شەڕ) ک خوەێ بووده سێ بەش: یکم:” ئارۊناوا. دووهم: “کفڕاوڕ”. سێیم: “ئارۊناواێ نوو. ک بودنه هەڤدە سەرفەسڵەو. ئەڕ بتوایم کوڵییەت ئێ دەفتەره کوڵبڕ بۊشیم. ڕەواێەت تەوسیفی سەرڕاسێگه ک وه شێوەێ خاترەێ سالەیڵ زۊتره ک وه شی‍‍‍تەرین شێوەێگ ک تۊیەنس بوود ڕەواێەتەگه بەێده ڕێیەو تا جاێگ وەردەنگ وەرەو مەرز شەکەتی چوود ک تا ڕادەێگ له وەتن ئەندازە و متراژ زەۊ و تەنانەت قیمەت ئەو سەردەمه نیەگوزەرێد هه لوو لوو له تیەڵ تفتێ جەنگه خڕیەێدەو دەر و وەردەنگ تەنیا له دەروەچ چەو مناڵ ئبتدایێگەو دۊنێد و وەلێیا چوودەو نوا.
زاویەێ نووڕسن هه لەێواێ ئەو دەفتەرەگان یەکم کەسایەتییه ک له ناو ئەو فەسڵەگان له یەکم کەسایەتی تەوسیفی گۊیەڕیەێد و بووده یەکم کەسایەتی زەێنی که له سەر هۊرەو کردن ساڵەێل ویەردەس.
بازنەێ زەمانی ئێ ڕومانه نزیک وه بیس ساڵ تا بیس وچەن ساڵه. شرووێ له قومیان شەر ئێران و ئراقه ئەگەریش بتوایم دۊز دۊز بۊشیمنەێ یەکم بم واران شار ئارۊناواس.
شروو ڕومانەگه وەێ جملەێ کوڵەسه: ” دی هه مەرگ ها هۊرم” یه خوەێ یەێ شروو فەره خاس و دڵبقرچێگه ئڕاێ ئێ ڕەواێەته و بێجگه یه هەرچێ باوردا وه نەزەرم چشتێگ کەم داشت. ک خوەێ یەێ جورەیلێگ کود نانێگه ک له ئاخر ڕومانەو ئڕاێ وەردەنگ دەر کەفێدن.
هەڵوێژانن ناوکتاو و هه لەێوا تەرح جڵد کتاو، خاس نیشتنه و وەل هس و هاڵ ڕەواێەتا که تەنیا له یەێ هاڵ و هەوان بەڵکم دۊنیم وه فام فێشتر ڕەوایەتیش کومەک کەن.
ڕەوایەت دریژ مەرگ ئەندیشی له گشتێ کاتەیڵ ژیانه وه تەنیا مردنه ک لەێره گەپ یەکم دەێد و ئزرایلێگ له دەور ماڵێیانا خڕ خوەێد و له فامیل وکەسایەتی ڕەوایەتەگه بەێد و تا جاێگ ک ڕام له براگەییش نیەکەێدن، ،یه یه نیشان دەێدن؛ جەنگ که هەر زەمان و هەر مەکانێگ بقومێد تەنیا یەێ دەسکەفت دێرێد و ئەۊش تەنیا مەرگه و مەرگ. یه خاستەرین شرووه و یەگ ناو ڕومانەگه نۊرسییەس.
وه کولیەت تۊیەنم یه بۊشم: ک ئەژمار سەرفەسڵەگان فەرە هاتنه و تۊیەنس دەفتەر یەکم وه چوار پەنج فەسڵەو بچودەو پەرتخ و وه جورێگ وه ناو یەکا تێکەڵ بۊاتاد یا هەر شێواز ترەک ک نۊسەر سڵا بزانساد. ئێ هەڤده فەسڵه یا هەڤده دەف بڕیان ڕەوایەته له خوەنین فەره جاریش بێ مدوو بۊیه و له نەهاێەتا وەردەنگ له هاودەنگی وەڵ ڕەوایەتا دۊرەو خەێد. هه لەێوا ئەو دوان دەفتەرەگەیش.
ڕومان (نۊرسییه) له کولییەت یەێ جور بیوگرافی یان ژیاننامەێ نۊسەر وه نەزەر تێدن، هەرسەێ جەخت فەرێگیش کریاس تا له ئێ شێوە نۊسانه دۊرەو بکەفێدن ئمجا هەرچێ وەرەو نواتر چیمن فەزاێ ڕەوایەت له ئەێنی وەرو زەێنی چوودن و دی خەوەرێگ له هۊرمان نۊسان نیەمینێدن گەپەیل گرێنگە و سەرەکی کەسایەتی هه لەوره تێد و وه جوریگ کەسایەتی نووێگ له دڵ کەسایەتیەگه دراێد ک وەردەنگ وەلێا هاودەنگی کەێد و وەلێیا هناس ئڵاڵێد.
لەێره جی دێرێدن وه زوان یەێ دەس و دەوڵەمەن ڕەوایەت ئاماژە بکەم ک ئڕاێ وەتن گشتێ هس و هاڵەگان جیاواز و جورواێ جور. هەوەجە وه هاوردن وشەێ بێگانه له زوانەیڵ ترە یا تەنانەت له زارەیل ترەک زوان کوردییش نەێاشتێیه. ک له خوەنین هس سەمیمیەت خاسێگ دەێده وەردەنگ ک وه جورێگ فەره زۊ وەردەنگ وەلێا هاودەنگ و هاوڕێ بوودن.
له وەر چەو گردن جزعیات له بازێ جایل لەێ ڕەوایەته. بوود لەێوا بۊشیم ک هه له ئەو بەشەیله(هەرسەێ کەمیشه) جاێگ ئڕاێ کەشف وەردەنگ نیەیلێدن. یا وه جورێگ سڕینەوەیش خسارێگ وه ڕەوایەتەگه وارد نیەکەێدن. لەێریشه ئاماژە کەم ک ئێ شییەو کردنەیله و گوزارشی نۊسانه؛ ڕەوایەت تۊش هەڵه تیەرێد. له کول توام بۊشم دەفتەرەگان وه ئەمد یا نائەمد له نەزەر ڕەوایەت یەێ دەس ناتنه دەفتەر یەکم ئەوڵ ئەو دو دەفتەرەگەێا جیاوازی دیرێدن. شێوەێ نووڕسنێ له دەفتەر دووهم گۊیەریەێد له دەفتەر دووهم و سێێم ڕەیەوایەت وەرەو زەێنێ بۊن چوودن هه یەیشه بۊیەسه مدوەێگ ئڕاێ گوڕانکاری یا یەێ دەس نەۊن شێوەی نۊسان. ئنتزار وەردەنگ پەڕەدان هه وه ئەو شیوەێ تەوسیفی نۊسانەسه ک دی قت بوودن بێ یەگ مدوو دیارێگ بێیەێرییەده پێ. له ئەو دو دەفتەر ترەکیش ئێ هەشوه ک له دەفتەر یەکم هەسەێ لەوره دی نیەۊنیمەێ و بوودن بۊشیم نۊسەر لەێ دەفتەرەگان وەردەنگ خوەێ وه ڕومان خوەنەیڵ زانا و دەوڵەمەنێگ له نەزەر گردێیه چ له دەفتەر یەکم ک دوربین ها سەر شان نۊسەرەو و له هۊچ مەکان و تەسویرێگ چەوپووشی نیەکەێد ئمجا له باقی دەفتەرەگان ک زەێنی نۊساس هەم زەێن خوەێ وه هۊردوهڕاش خەێدەو دەر تا ڕادەێگ پاراگراف یا تەنانەت لاپەڕەێگ خوەنێد ئمجا جەریان ڕوایەتمان له شوون خوەێ مەنێەسەێ یا جور کیسەڵ تەکانێگ بڕدێەسەێ. ئمجا له ئەو دەفتەرەگان خاس هاتێەو ئەول زەێنێگا سەفەر کەیمن ک پساێ بێ دەرمان و هەکیم دەرمان خوەێ کەێدن …
هاوەدن کردار (نەبۊ) له شوون نەۊ یا نەۊن ئڕاێ وەردەنگ ناشناسه و وەڵ بافت وشەگانا ناگونجاس. له هەر جاێگ ڕەسیمنه ئێ کردارە له ناکاوا وسیمنەو تا لە ماناێ بڕەسیمنەو و بزانیم لەێرە چووە له نەزەرێ بۊیه. هەناێ تۊیەنیم له کردار سەرڕاس و شناس باریم هاوردن ئێ کرداره هۊچ مدووێگ نەێرێدن یا هەزڤ و سڕینەوەی (ێ) سوک له کردارەیلێگ وەرجێ له پیت دەنگدار تیەن… .
ڕومان نۊرسییه پڕه له تەسویرەیڵ فەره خاس ک له هۊر وەردەنگ مینیەێدن و وه هه یانه بوونه قوڵاوەیلێگ ک ئێ ڕەوایەتە له هۊر نەچود. لەێواێ: ئەورەگ چوودەو شوون سزیان ژنەو گله گله چکڵ کرمیت سزیاێەگان دۊنێد. یا ئەورەگ چەو ڕەفیقەگەێ له بم واران خوشەیی دراێد و یەۊ داخێیان هس کەێدن و هه لەێوا… .
ڕومانێگ ک وه پیمان ئۊشێد ئاێەمێگ ک لەێ سەردەمه تۊش جەنگ هاتێیه باێه تا مرێد هوشێ وه خوەێەو بوود. کەسێگ تام تیەڵ جەنگ چەشییه وەل ئەو ئاێەما ک نەچەشییه فەرخێیان فەرەس ئەۊ ئەر هوشێ وه خوەێەو نەود شێت بوود و ئەر فێشترێش هوشێ وە خوەێەو نەود بێشک خوەێ کوشێدن. هەرسەێ له لاێەێ ترەکەو و یه ئشاره بوود ک شێت بۊن و خودکوشی تۊیەنێد له بنەڕەتا ڕەشتارەیی (ئرسی) بوودن چەنان ناو بەێدن ک کارەسات یەێ جورێگ داشتنه وه گەها کارەسات باوەڕ ناوچەیی وه داڵگ ئاڵ یا مڵاێکەت یا… له شێت بۊن ئەو کەسانه له ئبهام مینێدن و تەنیا کارەسات جەنگ لەێرە زاق مینێدن.
ڕەوایەت سەر راسێگ پڕ له تیەڵێ تفتێ جەنگ بۊ و دۊر له نووڕسن هاکمەیڵ جەهان و موقەدەس زانسێ بۊ ئێ شیوەێ نووڕسنه هاکمەیڵه ک ئڕاێ وه ڕێیەو بردن جەنگ هەوەجه وه سەرباز دێرن و… .
لەێره دۊنیم کەساێەیی سەرەکی باد له جەنگ و گیر و گرفتەیل تۊیەنس له بان پاێ خوەێ بووسێدن وه تەنیا مدووێ وه فکر کردن و ڕەسین وه نووڕسن تازەێگ خوەێ ڕزگار بکەێد هەرسەێ لەو سەردەمیشه تا کمار پەنجەرەێ خابگاه چوودن ک خوەێ بخەێدەو خوار و خوەێ بکوشێدن ئمجا وه نووڕسن وە نەقاشێگ لەو نمایشگا جەرەقەیلێگ له زەێنێیا ڕوشن بوود و بووده جیگر نۊرسییەێگ ک وەلێیا ژیاێه هەمیش هه فکر کەێدن وه ڕوشنێ و ڕزگاری. وه لەێره دیمن یەکێگ که کارگەرییەل هونەر ڕوشناێ بەخشین وه ژیان ئاێەمەیله.
لەێ ساڵەیڵ دۊاێا له تاران هێماێ وەل ئەو دنێای وەرینا ها له جەنگ زوورم وه دو چشت چنگ خەێدن یەکێ هونەر نەقاشی و یەکێگ نووڕسن خەیامی و ئێ جەهانیه وه دنیاس، ک تۊیەنێد خوەێ پێیا بکەێدن ک چ بەشێگ لەێ دنیا دێرێدن و ئڕاێ وه دەس هاوردنێ دەسەو کار بوودن.
له زەێن ئاێەم جەنگزەده، جەنگ له زەێنێ هاوبەش بودن، ئێ ڕومانه نەتیجەێ هاوبەش بۊن زەێن مناڵێگه وەڵ جەنگا و ئێ هاوبەشییه وەل گەورا بۊنییشا ژەنگیەێد، مناڵێگ جەنگ وه پووس و سقان هسێ کردێیه و بڕاێ له ناوێ له دەس داس و هێمای هەناێ له داڵگێ تواێد ئڕاێ له جەنگ بۊشێد و گەپ بێیەێد داڵگێ ئۊشێدن: هه مەرگ ها هۊرم و. یه له هاڵێگه ساڵێیان ساڵه له جەنگ ڕزگار بۊنه و جەنگ لەێره تەنیا یەێ مانا دێرێد ئەۊش مەرگە و مەرگ.
