کوڕ شێت و کوڕ ئاقڵ (۱) – کووکردنەوە : سەجاد جەهانفەرد ( ژیار )

له رووژگارهیل زۊنه، د برا بۊن ک یهکێ لێیان گهوراتر بۊ. ئێ براێ گهورا فره زانا و مێرهبان و خوهش زوان بۊ وهلێ زوور نهێاشت و فهقیر و بێشهڕ بۊ؛ ئهمانێ براێ بۊچگ سهرشێت و لێوه و نهمهزریاگ بۊ و کارهیل چهواشه[۱] و ناڕهوهن فره کرد و فرهیش وه زوور بۊ.
ئێ د برا ههر دگێیان شوان ماڵ کهێخودا بۊن. ههر رووژ پهسهیل بردنه کـۊه وه لهوهڕانن و کهێخودایش خوهشێ لێیان هات و قورب و هرمهت فرهێگ نا لێیان و دڵنگ و کڵاش ئڕان سهن و ههر د برا لهماڵ کهێخودا نان خواردن و کهێخودایش جوور کوڕ خوهێ دووسێیان داشت. یهێ رووژ کوڕ شێت و کوڕ ئاقڵ وهل پهسهیلا بۊن. کوڕ ئاقڵ وهتە کوڕ شێت: «تاگهر م چایێ دهم کهم، بچوو پهسهیله سهر و دۊ[۲] بکه!»
له کوڕ شێتا، سهر دۊ کردن یانێ سهر و دۊ پهسهیل بووڕی. چگ و وهشکیا وه ریهنهو. له پهڕا وه ساتوور، سهر گشتێ پهسهیل بڕی و دۊێیان له له لهش جیاوه کرد. ههگ هاتهو، کوڕ ئاقڵ وهت: «برا سهر و دۊ پهسهیل کردێ؟»
کوڕ شێت وهت: «ئهوجووره گ دڵد بگرێ سهر و دۊێیان کردمه!»
کوڕ ئاقڵ کهفته شکا. نووڕسه پێ. دی دهسهیلْ کوڕ شێت ها وه خۊنهو! وهت: «چۊن سهر و دۊێیان کردیده؟»
کوڕ شێت وهت: «وه ساتوور سهر و دۊێیان بڕیمهسهو»
کوڕ ئاقڵ وه ههڵهداوان[۳] نا دهوا و چێ ئڕا لاێ پهسهیل دی، ئهێ نامهی و بهدبهختی. کوڕ شێت قهتڵ ریهن بڕیهسهو و گشتێ کوشتگه. وه ههر دْ لهپووڕ[۴] دا مل سهرا و وهت: «ئهک ماڵد بڕمێ. ئهک رهنجد بێوهر بوو. یه ئڕا ئێ کهلهمه خسیگه؟»
کوڕ شێت وهت:«مهگهر خوهد نهوهتی سهرْ دۊێیان بکه؟!»
کوڕ ئاقڵ وهت: «ئێرنگه دی گوزهیشتگه، بهو تا بخهیمنان لهێ گڵاڵه و بشاریمنانه»
کوڕ ئاقڵ زوور نهێاشت، وه نکهجڕی تـۊیهنس یهێ لهش یهێ لهش له لارهیلْ پهسهگان بکڕنێ وهلێ کوڕ شێت وهزوور بۊ و د لهش دْ لەش گرته کووڵهو و برده خسه ناو گڵاڵ. له شوون یهگْ پەسەیل سهراوهنۊن کردن. چگن ئڕا ئاوای تا له ماڵ کەێخودا قـۊت قهزاێگ بخوهن و ئهنجەڵ و ئهساسێیان بارن و بدهرچن. له ماڵ کهێخودا ههگ نان ئڕایان هاوردن، بهش کوڕ ئاقڵ فرهتر دان و هرمهت فرهترێگێ گرتن. کوڕ شێت وهت: «لهێ نامهیه م د لهش د لهش کیشامه، یهی یهێ لهش یهێ لهشیش وه زوور، تازه فرهتر خوراکهگهیش کهن وهر دهسێ!»
کهێخودا وهت: «ئهوه چوه وهتی؟»
کاوڕ ئاقڵ زۊزی وهت: «هۊچ! ئۊشێ م د گل د گل پهسهیل هاوردمهسهو، کوڕ ئاقڵ یهێ گل یهێ گل، ئڕا بهشْ یهی فێشتره؟»
کەێخودا کهفته شکا. نووڕسه پێیان دی دهس پهلێیان ها خۊنهو! ههر دْ برا نان خواردن و ئهنجهڵهیلیان کردنه ههوانهێگ و وهتن چیمن ئڕا ناو ریهن. تا له ماڵ دانهو دهیشت، واین. کهێخودایش له شوونێیان. کوڕ شێت و کوڕ ئاقڵ تا ئێواره هه چگن و هه چگن. شهکهت بۊن. له وهرماێ کهورێ ئاگرێ کردنهو و چایێ دهم کردن و پهپگ درس کردن. کوڕ شێت پهپگ گهوراێ درس کرد و نا له ژێرْ خوڵهمهڕ. لهێ وهخته کهێخودا هاتهو جی و رهسییه پێیانا. کهێخودا و کوڕ ئاقڵ چگنه گژ یهکا. کوڕ شێت چووێگ گرتـۊده دهسهو و کڕ کیشا دهورْ ئاگرهگهیا و وهت:
«جهنگ بکهن
جهنگهری بکهن
له پهپگْ م ئهودۊر بکهن …»
کوڕ ئاقڵ و کهێخودا یهک هاوردن و یهک بردن . کوڕ ئاقڵ زانس ک دهرقهوهێ کەێخودا نیهتێ، له لاێ خوهێهو وهت باێس کوڕ شێتْ برام بکهمه تۊشێیهو. له ئهنقهز کهێخودا پشتهڵپشت برد و قول کهێخودا کرده ناو پهپگا. کوڕ شێت وهت: «ئهک ئڕا پهپگ م خراو کردی؟»
ههڵپهڕی و لهو جبنهگْ چۊده دڵێیا، یهێ گورز دا له رهتْ ملْ کهێخودا و درێژێ کردهو. کهێخودا هیشتنه جییهو چگن و چگن تا رهسینه ساز و دێوڵێگا. بڕێگ لهپسا ئهڵپهڕگه کردن کوڕ شێت کرده گورزا و یهێ دهس دا لە رهت مل دێوڵچی و یهێ دهس دا له رهتْ مل سازنهچی؛ دریژێیان کرده رۊ زهۊا. دێوڵ خوهێ خسه شانا و سازیش دا له سهر قهێ. کوڕ ئاقڵ وهت: «یه نامهیده یا نههاتده! یانه ئڕا چوهدن؟ وه دهردْ چوهمان خوهن؟»
کوڕ شێت وهت: «کارد نهو! یهێ رووژێ وه دهرد خوهن.»
چگن و چگن. لهێ ناو رێیه کوچگ چارهکانێ کهفتـۊد. کوڕ شێت نهمیهو زهۊ و هێزێ دا و خسهێ ناو ههوانه. کوڕ ئاقڵ وهت: «یه ئڕا چوهده؟»
کوڕ شێت وهت: «کارد نهو! وه کارمان تێ!»
لهێنووا قهێرْ فرهێگ چگن. دین یه درهوهنیێگه لهپسا درهو کهێگ. کوڕ شێت یهێ دهس دا له لێ و داسه لێ سهن و خسهێ ههوانهگه. کوڕ ئاقڵ وهت: «یه دی ئڕا چوهده؟»
کوڕ شێت وهت: «کارد نهو وه دهردمان خوهێ!»
هه چگن و چگن تا رهسینه ئشکهفت گهوراێگ. وهتن ئڕا خوهمان ئمشهو له ناو ئێ ئشکهفته لێز بگریم. چگنهو ناو دین ههفت خهزگان برێنج و گووشت و خوراکییهیل رهنگامه نریاسهو بان. ئشکهفت ماڵ دێوهیل بۊ. کوڕ ئاقڵ وهت: «برا! یه ماڵ دێوهیله! ئهر بانهو ههر وه سهر پاوه خوهنهمان!»
کوڕ شێت وهت: «کوره رخد نهچوو! باوگێان درارم. ئێکهش وه کوچگ کهڵهکێ له دهر ئشکهفتهگه درس کرد و تا دوکوتی کوچگ چنێ کرد و ئڕا خوهیان له ناو ئشکهفت کهله دان له زهۊ. ئێواره دێوهیل هاتنهو دین دهرْ ئشکهفت کهڵهکچن بۊیه. بوو کیشان. یهکێ لێیان ک له گشتێ گهوراتر بۊ وهت: «هووم!… بوو بنیاێهم تێ، له ماڵ خوهم تێ!»
کوڕ شێت زۊزی له ناو ئشکهفتهو وهت: «بوو دێو تێ له دهرْ ماڵ خوهم تێ!»
کوڕ ئاقڵ وهت نهۊ زیهڵگ بێڕێ. رقیا و خوهێ شاردهو. دێو لهێنوو نارهته کیشا وهت: «بوو بنیایهم تێ له دهرْ ماڵ خوهم تێ»
کوڕ شێت وهت: «بوو دێو تێ له دهرْ ماڵ خوهم تێ! ت کیید؟»
دێو وهت: «م دێوم!»
کوڕ شێت وهت: «ئهر ت دێوید، م دێوهڵدێوم!»
دێو وهت: «وه چوهمانه دیاره؟»
کوڕ شێت وهت: «وه تســمانهو دیاره!»
دێو تسێ کرد چهنه هووفهێ واێگ. کوڕ شێت ساز دراورد و پف کرده تێ، وڵات ناو یهک! دێوهیل تهک دانهو دۊا و رخێیان چگ و وهتن: «وهێ وهێ یه تسێیه، خوهێ چهنێگه؟!»
گڕێگه پێ چێ لهێنووا تهگ دانهو نووا. دێو وهت: «بوو بنیاێهم تێ له ماڵ خوهم تێ»
کوڕ شێت وهت: «هووم!… بوو دێو تێ له دهر ماڵ خوهم تێ! ت کیید؟»
وهت: «م! دێوم!»
یهی وهت: «ئه ت دێوێ دێوهڵدێوم!»
دێو وهت: «وه چوهمانه دیاره؟»
کوڕ شێت وهت: «وه تڕمانهو دیاره!»
دێو تڕ فره قهۊێگ دا له لێ.
کوڕ شێت دێوڵ خسه شانا و دا له له رۊێ. زهۊ نیشته لهره، چمان زهۊلهرزه هات. دێوهیل تهک دانهو دۊا و وهتن: «وهێ وهێ… یه تڕێیه، خوهێ چهنێگه!»
قهێرێ له ناو خوهێان نانهێ کیش و کهوان. دێو گهورا وهت: «رخدان نهچوو! بانهو وهر!»
لهێنووا چگنهو وهر. دێو وهت: «هووم! بوو بنیاێهم تێ، له ماڵ خوهم تێ»
کوڕ شێت وهت: «بوو دێو تێ له دهر ماڵ خوهم تێ. ت کیید؟»
وهت: «م دێوم!»
کوڕ شێت وهت: «م دێو دێوهڵدێوم!»
دێو وهت: «وه چوهمانهو دیاره؟»
کوڕ شێت وهت: «وه ناخۊنمانهو دیاره!»
دێو ناخۊێ خس چهنه شانگێ. کوڕ شێت داس فڕه دا، دا لە رهت مل یهکێ لە دێوهیل، کوشتهێ. دێوهیل تهک دانهو دۊا و وهتن:«وهێ وهێ خودا! یه ناخۊنێیه خوهێ چەنێگە!»
قهێرێگ خوتوبووڵ کردن و لهێنوو تهک دانهو وهر. دێو ههم بوو کیشا و وهت: «هووم! بوو بنیاێهم تێ… له ماڵ خوهم تێ»
کوڕ شێت وهت: «هووم! بوو دێو تێ… ت کیید؟»
وهت: «م دێوم!»
کوڕ شێت وهت: «ئهر ت دێوید، م دێوهڵدێوم!»
دێو وهت: «وه چوهمانهو دیاره؟»
کوڕ شێت وهت: «وه رشکمانهو دیاره!»
دێو رشکێ ئڕاێ وهشان چهنه مهلۊچگێ بۊ!»
کوڕ شێت وه کوچگ چارهکان خسهو پێیان؛ دا له دهرز تێوڵ یهکلێیان و خهش له لێ بڕی. دێوهیل ههم وه ههوڵ رهو تهک دانهو دۊا و کردنهێ خوتبووڵ و قرم و قاڵ. دێو گهورا ههم بوو کیشا: «هووم! بوو بنیاێهم تێ ….»
کوڕ شێت وهت: «بوو دێو … ت کیید؟»
دێو وهت: «م دێوم!»
یهی وهت: «م دێوهڵدێوم…»
دێو وهت: «وە چوەمانهو دیاره؟»
کوڕ شێت وهت وه موورمانهو[۵] دیاره!»
دێو موورێ ئڕاێ وهشان چهنه بووره پەڵێگ بۊ. کوڕ شێت دهس کرده ناو ههوانه و ژژوو دهرهاورد و فڕهێ دا ئڕا ناونکێ[۶] دێوهیل. ژژوو دا له رهت مل یەکێ له دێوهیل و ملێ شکان و وه سیخ چهو سێ چوارێ لێیان دهرهاورد. دێوهیل وهتن: «وهێ وهێ خودا…! یه موورێیه، زوورێ چهنێگه؟!»
ئێ جاره وه یهکهو واین. تاگهرێ دێوهیل واین کوڕ شێت و کوڕ ئاقڵیش لە ئشکهفت هاتنهو دهیشت. کوڕ ئاقڵ وهت: «ئهگهر نهوایمن تیهنهو ئڕامان.»
تا پا نانهو دهیشت ک بووان؛ چهو دێوهگان کهفته لێیان و دین ک د گله ئاێهمن. نانهو شوونێیان. ئهوان بدهو و یان بدهو تا رهسینه دار فره بهرزێگ. کوڕ شێت و کوڕ ئاقڵ له دار چگنهو بان. دێوهیل هاتنه پاێ دار، دین ههر دگێان هانه تک دارهو. چگنهو قڵاوشان یهک … دی قردگێ مهنۊد دهس دێو بانێ بڕهسێده کوڕ ئاقڵ. کوڕ ئاقڵ وهخت بۊ زیهڵگ بدڕێ. قول کوڕ شێت گرتـۊد و چۊ ڤێ ناو ئاو لهرزیا. کوڕ شێت زانس ئهگهر فکرێ نەکەێ ههمره کهفنه چنگ دێوهیل. وه قهسی قاڵ کرد و وهته کوڕ ئاقڵ: «ئهو کوچگ چارهکانه بێیه پێم تا بێیهم له دهرز تێوڵ ژێرێنه، بڕینمهێ له قهور باوگ بانێنه!»
دێوژێرێن دڵهڕهپه ئازای گیانێ داگرت و وه دهم رخهو وهت ههمره چارهنـۊسم بهێده ناوا. شانهو کیشا و دێوهیل لە بانا دانه مل یهکا و گشتێ دهس و مرک بۊن و دهرچگن. کور شێت و کوڕ ئاقڵیش ئڕا خوهێان چگنهو سهر ئشکهفت و له تڵا و لێره و جهواهرات دێوهیل ریهن سهنگینێ سهنن، ژن خوازین و ماڵ سازین و تا ئاخر ئمریش وه خوهشی زنهی کردن.
[۱]– çewaşe پێچهوانه: برعکس.
[۲]– ser û dü kirdin ئیدیوومێگه له زوان کوردی وه ماناێ ههڵگهردان پهس له وهرز تاوسان، چۆن ک له وهرز تاوسان پهس و پووڵه له وهیشت گهرما قووڕ کهێ و شوان ناچاره ئڕا یهگ وایان بهێد و پشتێیان هوونکهو بکهێ، نیمهرووان داڕانێدان و له شوونهگهێ خوهیان وهر و دۊایان کهێ.
[۳]– heĺedawan ئاگره پڕ : سراسیمه.
[۴]– lepûŕ لهپ، چهپاڵ.
[۵]– mûr جوورێ شپش ورشکه ک له وهیشت پێسی و چهپهلێ دهێده لهش و