کووکردنەوەێ فــەرهاد عــزەتی زادە
حەسوو و نازه [ ۱ ]
لە کوردسان خوەش دیمەن، لە گوند زیلان، لە پاداوان شاخان بەرز، قولیخان ئاقا، گەورا ماڵێگ لە کوردان، ژییا و ریەنداری کرد. ریەن و چارەواێ دەیشتەێ زیلان داگرتـۊد و شوان و رەوکەوان لە هەێ هەێ و هەێ دەو بۊن. ریەن هزارەێ قولیخان ئاقا، مار کوشت وتام زنەی و زنگانی خوەش، چۊن تام تۊڕگ یان وەنەوشک وەهار بۊ. هەر شەوەکیان، ئەو دەم کە کەڵەشێر باڵ دا، دەنگ زرپەێ مەشکە ، قاسپەێ کەوک و شیپەێ رەو لە کاوان بەرز پێچیا. قولیخان ئاقا لە بان سان بەرزێگ وە تلیمارەێ دریژ ریەن نوڕس و دڵێ قوڵ دا. تەنیا خەم قولیخان ئاقا نێیاشتن مناڵ و زارو بۊ. ساڵان، چۊ گوزەر ئاو هاتن و چین. ژن قولیخان ئاقا بار هەڵگرت و رەنگ زنگانی سەونزترەو بۊ. لە دیەکەێ زیلان، هەر ئێوارەدەم نالەێ ساز و دێوڵ و چوپی بۊ. لە شەوارێگ تیەریک و نۊتەک، ئەو دەم کە ئاسارەگان لە ژێر هەور سییە رەنگ خوەێیان هشار کردۊن، ژان کەفت لە گیان شاهو. ناڵەێ شاهو، چرچ و بزۊزگە خستۊ لە گیان قولیخان ئاقا. چمان هزار نەێزە وە یەکجار گیانێ هەڵپاچانن. ئەو دەم کە زیڕەێ زارو لە سییەماڵا هێز گرت، زەردەخەنەێ نیشت ئەو بان لێو قولیخان ئاقا. ناو مناڵ نریا حەسو. براێ قولیخان ئاقا دۊیەتێگ داشت وە ناو نازە. حەسو و نازە، لە یەێ هەوش گەورا بۊن و وازی کردن و یەک تر دوست داشتن. گەمەێ مناڵان و خوەشی ئەو ڕوژانە، زەڕان لە شەوار و قاچان و شوانەگەێ هەێ هەێ کەر و گورگەگەێ لە کەلبەر بۊ. گشت زانستن کە حەسو و نازە سییە ئەویندارن. سیە ئەوینداران یەک ڕوژ بێ یەک نەژیان. سەرئەنجام ، قلیخان ئاقا و براێ ئەو، ئڕاێ حەسو و نازە، دەزۊرانی گرتن . سۊر گرتن و هەڵپەرکە بۊ و چوپی کیشیادن. زنەی و زنگانی لە ناو ئێڵ و ئوبە بەردەوام بۊ. تاگەر قولیخان ئاقا دەردێ بۊ وە تۊشێیەو و چێشتێ نەکیشا و تەرک دنیا کرد و چی وە ماواێ باقی. حەسو و نازە لە مردن قولیخان ئاقا گیرسن و مور هاوردن و شین کردن .لە پاش مەرگ، قولیخان ئاقا، لە چەفتی زەمانە و چەواشەێ رووژگار، حەسو دەردێگ بێ دەرمان گرت. لە چار ناچار پیاوان ئێڵ، حەسو بردن و لە ناو ئشکەفتێگ لە دۊر دیەکە جیەجاێ کردن. نازە هەر رووژ ئڕاێ حەسو نان و خوراک برد و برینەگانێ تیمار کرد. ئەما هەر رووژ لە روژ تر بەدتر، زامەکان پێس ترەو بۊن. برایل نازە، رێ و شەور کردن و قەرار وە یە سەر گرت کە نازە بێیەنە شۊ. نازە لام هاورد، برایل و خاڵوان نازە، گیسەیل شوڕ نازە پێچانن لە دەس و کیشان، دەنگ هاوار نازە، زیەڵەێ زیەڵەدار هەڵکەنی. دەنگ نازە چمان چەخماخەێ ئاسمان بەرز لە ناو هەورەیل رەوەن، لە دەیشتەێ زیلان بان گرت لە وەر. دەنگ نیشتەو کاوان و چمان تەم لە شەوار گوم بۊ . مێرزا حەێەر مارەبڕ، سێ گورز پەێ ئەڵپەێ دا لە دارێگ. مارەێ نازە بڕین. چمان چنگ خستن لە جەرگ نازە وجەرگێ بڕین .حەسو لە ناو ئشکەفت لە هۊچ خەوەر نێیاشت. وا دەنگ هاوار نازە لە دنیا بڵاوەوکرد. لە دەم ئێوارگانێگ هۊردە جیاز نازە بار ئەسپەیل کردن و نازە لە شوون بەربوک سوار بۊ وە زین. ئەسپ نازە پاێ رەو نێیاشت و هاز لە دڵ سوار بڕیاۊد. لە رەوەن رێ، چەو نازە چەرخیا و چەوێ هات وە مل ئشکەفتا . ئشکەفێ کە حەسو لە ئەورە بۊ و گیان کەنی . نازە لە سواران و بەربوک هانا کرد کە وە پێ ئجازە بەن کە حەسو لە ئاخر جار بۊنێد. نازە لە ئەسپ داوەزیا و چی وە ناو ئشکەفت. حەسو، سەخت هناس هەڵکیشا و وە دەنگ کوڕیگ وەت: – نازە ! هاتیدە برینم دەرمان بکەید؟ نازه وەت: نە حەسو! دانەسم وە شۊ! هاتمە بۊنمەد و بچم! ئاگر ئاڵەم چی لە دەرۊن حەسو. چۊن کەس مارانگەس هاتە سەراتیتگی. خوڕ ئرمێسێ رێیا داگرت.نازە باوش کوتا لە مل حەسو. حەسو گەرماێ لێوەگان نازە هس کرد. ئاسمان خوڕشێگ کرد و چەوماخەێگ گڕێگ قێیارە کیشا. د مەل لانەورێز لە ئشکەف دەرچین. ئەسپەیل سواران و بەربوک سمکو کردن .سۊربەریل هەرچێ مەنن لە دەر ئشکەفت، کەسێگ ئەو دەر نات. لە ئەسپەیل داوەزیان و هاتن وە ناو ئشکەف. حەسو و نازە لە باووش یەک هناس ئاخر کیشاۊن. لەو ساڵانە تا ئێسە، هەر ساڵ وەهار، دەنگ حەسو و نازە لە نقۊڕگەیل رەوەن کۊیەگان زیلان پێچێد وهزار مەلەوەر و پەلەوەر زڕ خەو بون !
…………………………………….
۱ : در سال۱۳۸۸خورشیدی با خانواده ام، در شهر ارومیه زندگی می کردیم. در ارتباط کلامی با ساکنان شهر متوجه شدیم که کوردان ساکن در شهر و اطراف ارومیه به دو گویش صحبت می نمایند. ساکنان دهات و همچنین مرزنشینان اطراف ارومیه و کوردان ساکن در خاکی که هم اکنون از لحاظ جغرافیایی در کشور ترکیه قرار دارد و کسانی که به طرف شمال کوردستان ساکن هستند به گویش کرمانجی حرف می زنند و آنان را بادینان می نامند. کوردانی که بطرف مهاباد و پیرانشهر ساکن می باشند، به گویش سورانی حرف می زنند و همچنین ترکی آذری را به خوبی مسلط می باشند. ساکنان مرز ترکیه ساختار ایلی و قبیلهای را حفظ کردەاند و از ایلات آنجا( هەرکی و بیگزاده و ..) را می توان نام برد. باید علاوه نمایم که در مسیر جاده ارومیه به ترگور و در حدود تقریبی ۱۶ کیلومتری ارومیه، روستایی به نام کلهر وجود دارد که در مقابل آنجا مرقد سید ابوبکر برزنجی قرار گرفته است. افراد ساکن در روستا، از ایل( هەرکی و هناره )هستند. با گذشت روزها متوجه شدم که خوانندگان و همچنین کوردان ساکن در ارومیه و اطراف آن شهر ترانه حزینی را زمزمه می نمایند و نام (حەسوو ونازه) را بر زبان دارند. چون به جستجو بر خاستم، لوح آن را تهیه نموده و بارها به آن گوش دادم و دردی عمیق را در آن حس کردم و رسم ندانستم که دیگر همزبانانم از این داستان بی خبر باشند واکنون حکایت را آنسان که به گوش شنیده ام نگاشتەام.
