نویسنده : دکتر حامد قادر مرزی – نماینده اسبق دهگلان و قروه در مجلس شورای اسلامی
تاریخچه پیدایش روز جهانی زبان مادری به حرکتهای دانشجویان دانشگاه‌های بنگلادش در سال ۱۹۵۲ برمی‌گردد. زمانی که تعداد زیادی از دانشجویان بنگالی در اعتراض به تحمیل زبان اردو به عنوان زبان رسمی‌و دیوانی در بنگلادش (پاکستان شرقی آن زمان) توسط دولت پاکستان در محوطه دانشگاه داکا توسط ماموران دولت پاکستان به رگبار بسته شدند. دانشجویان با هدف به رسمیت شناساندن زبان مادری مردم سرزمین‌شان یعنی زبان «بنگلا» یا «بنگالی» اقدام به تظاهرات وسیع کردند. زبان رسمی‌که در مدارس و دانشگاه‌های بنگلادش در آن زمان تدریس می‌شد زبان پاکستانی (اردو) بود. تظاهرات گسترده دانشجویان و اساتید دانشگاه داکا در روزهای ۲۱ و ۲۲ فوریه سال ۱۹۵۲ اتفاق افتاد و ماموران دولت پاکستان در تیراندازی به دانشجویان و اساتید دانشگاه تعدادی از آنان از جمله ابوالبرکت استاد دانشگاه داکا، رفیع الدین احمد دانشجو، شوفیر رحمان کارمند عالیرتبه دادگاه عالی بنگلادش را کشتند. اما ایستادگی و مقاومت دانشجویان، اساتید دانشگاهها و فعالان فرهنگی بنگلادش باعث شد که در سال ۱۹۵۶ مجدداً زبان بنگالی به رسمیت شناخته شد. تداوم مبارزات مردم و فعالان سیاسی و فرهنگی باعث شد که در سال ۱۹۷۱ بنگلادش از پاکستان جدا و استقلال پیدا کند.
پس از استقلال، مراسم روز ملی زبان مادری در بنگلادش همه ساله در ۲۱ فوریه با شکوه خاص برگزار می‌شد تا اینکه در ۱۷ نوامبر ۱۹۹۹ سازمان آموزشی، علمی‌و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) پیشنهاد رسمی‌کشور بنگلادش برای اعلام ۲۱ فوریه به عنوان «روز جهانی زبان مادری» را پذیرفت و ۱۸۸ کشور عضو یونسکو از جمله جمهوری اسلامی‌ایران به آن رای داده و آنرا تائید کردند.
پس از آن برای اولین بار مراسم روز جهانی زبان مادری در فوریه سال ۲۰۰۰ در پاریس با حضور نمایندگان کشورهای مختلف جهان، زبان شناسان و دبیر کل سازمان یونسکو برگزار شد.
زبانها عامل ارتباط، ادراک و تامل بوده و ترسیم‌کننده مسیری هستند که خط واصل گذشته، حال و آینده است. انسانها در مناطق جغرافیایی مختلف با گذشته و تاریخ خاص خویش زاده می‌شوند و ارزشها، آداب و رسوم و باید و نبایدهای مختلف و شیوه‌های زندگی به تناسب و تدریج از طریق زبان به آنها آموخته می‌شود.
امروزه در سطح جهان بیش از ۶۰۰۰ گونه زبانی مختلف وجود دارد که این زبانها در طول تاریخ و در یک جغرافیای خاص بوجود آمده اند. این تنوع و تعدد زیاد زبانی بیانگر توانایی انسان برای ایجاد ابزار ارتباط است. اما در عصر ارتباطات و دهکده جهانی فقط چند زبان بصورت جهانی در آمده اند. در حالیکه خطر نابودی و از بین رفتن برخی از گونه‌های زبانی مخصوصاً زبانهایی که توسط جمعیت‌های کمتر و بی قدرت مورد استفاده هستند، وجود دارد. در مقام مقایسه وقتی که زیست شناسان با صرف وقت و هزینه‌های هنگفت سعی و تلاش دارند تا نسل فلان جانور یا یک گیاه خاص را از خطر انقراض و نابودی محافظت کنند، آیا شایسته نیست که این حساسیت درمورد زبانها، که میراث بشری و حاوی و حامل مجموعه‌ای از ارزشها و نگرشهای انسانها در طول تاریخ هستند، توسط فرهنگ شناسان به کارگرفته شود؟!
بخش اعظم هر فرهنگی پیامد وجود یک زبان خاص در یک جغرافیای مشخص است و زبان اولین و مهمترین شاخص تعریف قومیت و تمایز یک قوم از سایر اقوام است. بنابراین می‌توان گفت «زبان» فرهنگ ساز است.
زبان مادری نخستین زبانی است که نوزاد از بدو تولد با آن سروکار دارد و وقتی که در آغوش پر مهر و محبت مادر شیر می‌خورد آنرا می‌شنود. دقیقاً به همین دلیل عنوان «زبان مادری» به خود گرفته است. این زبان اولین زبانی است که هر انسان در دوران زندگی خود یاد می‌گیرد. زبان مادری هویت انسان را شکل می‌دهد و حامل فرهنگ گذشته و گذشتگان به ما و ما به آینده و آیندگان است. عواطف و احساسات، اندیشه‌ها، ارزشها و نگرش‌ها به بهترین شکل و با خلوص کامل توسط زبان مادری به هر فرد منتقل و در بسیاری از موارد زبان مادری تنها ابزار موجود برای انتقال مفاهیم مذکور است، به همین دلیل است که نیـچـه فیلسوف آلمانی گفته است که «ترجمه لفظ به لفظ زبان خیانت است».هایدگر دیگر فیلسوف آلمانی می‌گوید «زبان مادری قلب احساس و الهام انسان است . بنابراین کسانی که با زبان مادری در می‌افتند در واقع با عمیق ترین جنبه هویتی انسان مبارزه می‌کنند و پیروز نخواهند شد».
بعد از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی‌قانونگذاران نظام جمهوری اسلامی‌ایران در تدوین قانون اساسی حقوق قومیت‌های کشور را در قانون اساسی رعایت و با درج اصل پانزدهم قانون اساسی زبان فارسی را به عنوان زبان مشترک کشور و استفاده از زبانهای محلی و قومی‌را در مطبوعات و رسانه گروهی و تدریس و آموزش ادبیات آنها در مدارس را آزاد و قانونی پیشنهاد کردند و اقوام متعدد ایرانی با رأی قاطع و بی‌نظیر خود به قانون اساسی و اصول آن آری گفتند.
واضح است که کشور عزیز ما ایران کشوری چند قومیتی و دارای تنوع زبانی بسیار غنی و ارزشمند است. تعدد و تنوع زبانهای مادری در کشور ما نشانه غنای بسیار بالای فرهنگی و تمدنی ایرانیان است. این تنوع زبانی در ایران عزیز امری طبیعی، میراثی انسانی و ملی و سرمایه‌ای اجتماعی بسیار گرانبهاست. تنوع زبانی کشور ما یک سرمایه است نه یک بدهی و یک فرصت است نه یک تهدید. زبانهای فارسی، کردی، ترکی، عربی، بلوچی، لری و … در کشور ما هر یک حامل یک فرهنگی غنی تاریخی، اجتماعی و اقتصادی شکل گرفته در طی قرنهای متمادی در یک جغرافیای خاص هستند. و این یک پدیده موجود و واقعیت است.
بر خلاف عده‌ای بسیار قلیل که می‌گویند توجه و ترویج و تدریس و آموزش زبانهای مادری اقوام باعث واگرایی قومیتی می‌شود و به انسجام ملی خدشه وارد می‌کند، اینجانب معتقدم که توجه و به رسمیت شناختن و آموزش زبانهای مادری اقوام یک کار بزرگی است که به بهترین شکل ممکن همگرایی و انسجام ملی را حفظ و تقویت می‌کند. محکم ترین دلیل برای اثبات این ادعا آن است که اقوام ایرانی با زبانهای متفاوت به تناسب لحاظ شدن حقوق هویتی آنها در قانون اساسی با مشارکت در همه پرسی قانون اساسی رأی بی‌نظیر و تاریخی به قانون اساسی دادند که در هیچ جای جهان و در هیچ دموکراسی سابقه نداشته است. اقوام هنگامی که ببینند به زبان مادری و فرهنگ و هویت آنها احترام بیشتری گذاشته می‌شود، مسلماً نسبت به کشور یعنی سرزمین، ملت و حکومت خودشان عاشق‌تر، وابسته‌تر و دلگرمتر خواهند شد. کما اینکه در زمان جنگ تحمیلی نیز همه اقوام ایرانی با زبانهای مادری متفاوت، وابستگی و عشق به کشور را با دل و جان و مال به اثبات رسانده و اعلام کردند. لذا به مناسبت روز جهانی «زبان مادری» و به منظور انسجام ملی و همگرایی بیشتر اقوام ایرانی و برای حفاظت و صیانت از میراثهای مشترک ایرانیان پیشنهادات زیر را ارائه می‌دهم. امید است که مورد توجه مسوولان و متولیان امر قرار گرفته و انجام شوند:
۱- ثبت روز جهانی زبان مادری در تقویم رسمی‌کشور
۲- تأسیس فرهنگستان زبانهای ایرانی بویژه فرهنگستان زبان و ادبیات کردی، همانا که زبان کردی میراث ماندگار و غنی بشریت است و افتخار آن نه تنها متعلق به کردها بلکه متعلق به ایران و ایرانیان است.
۳- تدریس و آموزش زبانهای ایرانی در مدارس و تدوین کتب «آشنایی با زبانهای ایرانی» برای تدریس در مدارس کشور. به منظور حفاظت و صیانت از میراثهای ملی ایرانیان و آشنایی و استفاده نسل کنونی و نسلهای آتی با فرهنگ کشور.
نهایتا یادآور می‌شوم، که عمیق‌ترین و اصیل‌ترین هویت انسانی هر فرد براساس اولین ارتباطات زبانی او یعنی زبـــان مــــادری شکل می‌گیرد و از ابتدایی‌ترین حقوق هر انسان این است که به زبان مادری خودش سخن بگوید، بخواند و بنویسد و در یک جامعه آزاد و مبتنی بر دموکراسی و جمهوریت این حق انسانی باید از سوی دیگران و دولت محترم شمرده شود.
در پایان، روز جهانی زبان مادری(سوم اسفند) را به همه اقوام ایرانی و کسانی که برای هویت خود و دیگران احترام قایل هستند، بویژه به کرد زبانان عزیز تبریک می‌گویم.
منبع : مردم سالاری
